Uzbekiston respublikasi

Zamonaviy madaniyatda texnikaning wrni:
Texnika swzining wzi mah’orat, sanatni anglatib, ishlab chiqarishga bog’liq ёki bog’liq bwlmagan faoliyatni amalga oshirish uchun kishilar yaratgan vositalar yig’indisini bildiradi. İnsonlar jamiyati paydo bwlishi bilan amalda texnika paydo bwldi, dastlab kishining mexnat faoliyatida ёrdam beruvchi mexnat quroli sifatida, keyin, xar xil maqsadlarda ishlatiladigan texnikaning boshqa turlari vujudga keldi.
Texnikaning xususiyatlari quydagilar:
1. Texnika suniy ravishda, kishilar tomonidan tabiatni wzgartirishi natijasida yaratiladi, oldin ongda ideal yaratiladigan loyih’a, andozalar moddiylikda mujassamlanadi;
2. Texnikaning ommaviy xususiyati u avvalo, kishilarning amaliy extiёjlari bilan bog’lik bwlib, shu extiёjlarni qondirishga xizmat qiladi;
3. Texnikaning muxim parametrlaridan biri ratsionallik xisoblanadi, malum jamiyat doirasida u ёki bu texnika qurilmasini malum qadar tezroq ishlab chiqarishga mwljallanadi.
Texnika madaniyatning muh’im xodisasi sifatida ja­miyat va tabiat wrtasidagi munosabatni taminlaydi, u ijtimoiy madaniyat jaraёnining ajralmas tarkibiy qismidir. Texnika taraqqiёti insonning tabiat ustidan xukmronlik qilishida uning imkoniyatlarini kengaytirdi, madaniy va ijtimoiy wzgarishlarni muqarrar amalga oshiradi.
Madaniyatda texnikaning wrni xususida turlicha qarashlar mavjud. Texnodeterministik kontseptsiya texnikani xar doim insonga ijobiy tasir kwrsatishini ishonchli asoslaydi. İlmiy taraqqiёt va texnika yutuqlari insonga kwplab sirlarni ochib, uni ulkan miqdorda moddiy boylik bilan taminlaydi. İlmiy texnika taraqqiёti bilan bog’liq barcha muammo va qarama-qarshiliklar, yani texnik vositalarning biosferani xalokatga yaqinlashtiruvchi tasiri axborot aloqa davri deb ataluvchi insoniyat taraqqiёtining keyingi bosqichida ijobiy bartaraf qilinishini takidlaydi. Texnikani optimistik baxolashda texnokratik nazariya katta ah’amiyatga ega. Texnokratiya jamiyatdagi shunday kuchki, u jamiyatning texnik-texnologiya taraqqiёti istiqboli xususidagi ilmiy bashoratida nufuzli ilmiy xulosalarga tayanadi.
Evropada XVIIIacp oxirlaridanoq texnikaning h’alokatli tasiri xaqida xabarlar tarqala boshladi. Turli falsafa maktabining vakillari texnika tsivilizatsiyasi, uning qattiq, «temir surati», beshafqat va axloqsizligini takidlab, xaёt, tabiat, insonga xurmatsizligini qattiq tanqid qila boshladilar. Ular jamiyatda texnikaga sig’inish, uni iloxiylashtirish xolati sodir bwlaёtganiga, texnika zamonaviy tsivilizatsiyaning ofati bwlajagiga wz etiborlarini qaratdilar. Texnika­ning nazoratsiz taraqqiy etishi ekologik muammolarni tug’diradi, xarbiy sanoat komplekslarining keng rivojlanishiga sabab bwladi, oqibatda insonni texnikaning quliga aylantirib qwyadi.
Nazariёtchilarning bir qismi texnikaga pessimistik nazar bilan qarab, ananaviy jamiyatga qaytishni yagona ywl deb, h’isoblaydi. Boshqalari esa texnikaning agressivligi va murosasizligini taqidlab, inson bunday sharoitda faqat bitta usul bilan qarshi turishi mumkin, yani kuchi etganicha texnomadaniyatning parchalanishiga ёrdam berishi kerak, deb h’isoblaydilar.
Biroq, barcha muammo texnikaga emas, balki insonning wziga bog’lik. Texnika axloqiy jixatdan mustaqil olam emas, uning wrni, ah’amiyati va kuchi jamiyatning qadriyat tizimiga bog’liq bwladi. «Texnika-inson» ziddiyatlarining bartaraf qilinishi yangi tipdagi insonning shakllanishiga bog’lik bwlib, bu madaniyatdagi biosferik tamoyillarini xisobga oluvchi, tabiat va inson munosabatlarini uyg’unlashtirishga xarakat qiluvchi madaniyatning bosh muammolarni oqilona xal qilishni taminlovchi sifatga ega bwlgan yangi insondir.
Bio­sferik tamoyil Erning evolyutsiyasini umumiy geologik, biogenik, ijtimoiy va madaniy jaraёn sifatida qaraydi, planetaning koevolyutsiya asosida tabiiy va suniy h’amkorlikda rivojlanishi zarurligini kwrsatadi. Buning uchun omma ongiga «bioetika»ni in­sonning artof-muxit bilan wzaro munosabatini butunlik, barqarorlik va gwzallik kabi qadriyatlar asosida belgilash lozim.
Madaniyatdagi biosferik kontseptsiya tarafdorlari insoniyat madaniyat tasnifini tuzganlar. Unda takidlanishicha, insoniyatning ilk bosqichlarida madaniyatning turli xil biogenik kwrinishlari mavjud bwlgan, keyinchalik «tabiat ustidan xukumronlik qilish» shioriga tayangan xolda texnogenik mada­niyat yaratildi. Zamonaviy odamlar erdagi ekologiya qonunlarga asoslanib, turmushlari taqozo qiluvchi noogenik madaniyatga wtadilar. Ekologik madaniyat xozirgi zamon nivilizatsiyasining ah’amiyatga molik belgilaridan biriga aylanib bormoqda. 1980 yillardan etiboran zamonamiz ilm-fani tobora ekologiyalashmokada. Dastlabki paytlarda ekologiya xayvonot va wsimlik dunёsining atrof muh’it bilan bog’liqlik aloqalarini tadqiq etgan bwlsa, swngirok bir butun tarzda Erning ekotizmi, biogenezni, biosferani wrgana boshladi. 1970 yillardan ekologiya jamiyat xaёtidagi jaraёnlarni wrganishga kirishdi. İnsoniyat jamiyati bilan uni wrab turgan tabiiy-iqlimiy, sotsial-madaniy muxitning aloqadorligi muammolarini wrganuvchi sotsial ekologiya shakllandi. Ekologiyaning tabiiy va sotsial muxiti inson, uning genofondi, odamni bugungi olamga moslashish jaraёni xususiyatlarini tadqiq etuvchi mustaqil tarmog’i «inson ekologiyasi» vujudga keldi.
Tabiiy va sotsial, tabiiy va suniy jaraёnlarning wzaro aloqadorligini optimallashuvini “ekologik madaniyatni boshlanishi” deb xisoblash mumkin. Bu insoniyat tomonidan ta­biiy va suniy ikki tizimning teng xuquqligini tan olishi demakdir. Ayniqsa bu qishloq xwjalik soh’asi uchun wta ah’amiyat kasb etadi. Xozirgi zamon qishloq xwjaligi uchun maxsuldorlik va tovar ishlab chiqarish xajmi asosiy strategik maqsad emas, gan ekologiya qonuniyatlariga muvofiq tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, atrof muxitini asrashdan iborat. Canoat ishlab chiqarish uchun ekologik qonunlar tabiat resurslariga tejamkorlik asosida ёndoshish imkoniyatini beruvchi texnika va texnologiyani yaratishdangina iborat bwlmay ayni paytda, insonning mavjudligi va yashash muxiti-biosferani asrash, qayta tiklashdan iboratdir.
XX asr wrtalaridan fan va texnika taraqqiёtining natijasi sifatida katta axborotlar sig’imi, zaxirasi vujudga keldi. Ommaviy axborot vositalari (OAV)- matbuot, kino, radio, televidenie, kompyuter aloqasi zamonaviy sotsmadaniyat jaraёnida salmoqli wrinni egallay boshladi. OAV ёki buning boshqacha mass melia deb nom olgan turi axborot uzatishdagi kanallarning kwpligi, tezligi va uzoq ishlashi bilan ulkan xajmdagi axborotlarga ega bwlmoqda. 1940-50 yillarda G.M. Makmoen asarlarida ommaviy kommunikatsiya birinchi marta madaniyatning yangi tipi va kishilarning ijtimoiy munosabatidagi mutlaqo yangi tip sifatida tariflandi. Uning fikricha bu vosita insonlarning axborot olishdagi raqobat kurashida qudratli kuchga aylanadi.
OAV elektron texnika va ywldosh aloqalardan foydalanib, kishilarni ijtimoiy xodisalar va madaniy boyliklarni bir vaqtda idrok qilishga undaydi. G.E. Makmoen takidlaganidek «h’ammabop va omma ёqtiradigan yangi dunёviy elektron madaniyati» shakllanmoqda. Haqiqatdan h’am zamonaviy madaniyatning xolisona tah’lil qilinsa, manaviy madaniyat kwproq ommaviylik kasb etib boraёtgani malum bwladi.