Uzbekiston respublikasi

Fetishizm (fr. fetichisme-seh’rgarlik) ibtidoiy diniy shakllarga asoslardan biri bwlib, aloh’ida buyumlarda magik kuch bor, deb qarashdan paydo bwlgan. Magik kuch voqealarning borishiga tasir kwrsatib, kutilgan natijalarga erishtirdi. Fetishizm butlar yaratish - ёg’ochlardan, loy va boshqa qattiq materiallardan tumor yasash jaraёnida paydo bwldi. Bunday buyumlarni kwpincha afsungar shomonlar ishlatganlar va bular orqali seh’r - jodu qilganlar. Umuman, shomonlik ruh’ga topinish kwrinishlaridan bwlib, bu diniy oqimning maqsadi shuki, ruh’larning kwrinmas olami bilan insonni aloqaga kiritadi, insonlar ishlarini muvaffaqiyatli amalga oshirishi uchun ruh’lardan madad oladi.
Shomonlikning ilk kwrinishi mil. av. V asrdan boshlab Yunonistonda amal qila boshlagan. Bugungi kunda Markaziy va Shimoliy Osiёda, Koreya, Yaponiya, İndoneziya, Tibet, Shimoliy va Janubiy Amerika h’amda boshqa joylarda amal qiladi.
Mifologiya xalq og’zaki ijodining kelib chiqishida h’am ilk bosqichdir. Xalq og’zaki ijodi insoniyatning madaniy taraqqiёtida muh’im voqeadir. İlk xalq og’zaki ijodi namunalari malum bir xalqning ilk badiiy tafakkuri, yashash tarzi, orzu - umidlari, dunёqarashini wzida mujassamlantiradi. Eng qadimgi xalq og’zaki ijodining namunalari sifatida shumerlarning “Gilgamish“ dostonini kwrsatish mumkin. Shumerlar miloddan oldingi twrtinchi ming yillikda Mesopotamiyada yashaganlar. “Gilgamish“ dostoni sopol lavh’alarga mixxatlar bilan ёzib qoldirilgan. Doston Gilgamishni va u h’ukmdorlik qilaёtgan Uruk shah’rini madh’iya qilish bilan boshlanadi. Gilgamish singari kuchli odam h’ali er yuzida ywq edi, shuning uchun u odamlarga zulm wtkazaveradi. Odamlar xudolarga iltijo qiladilar. Xudolar er yuziga buyuk aёl «xudo» Aruruni yuboradilar. Aruru loydan Enkidani yaratadi. U insondan kwra, h’ayvon (arslon) qiёfasiga va qudratiga ega edi. Rejaga kwra, Enkida Gilgamishni mag’lub qilishi, bu kurashda unga h’ayvonlar ёrdam berishlari kerak edi. Ammo Enkida foh’isha aёlning makriga uchadi va h’ayvonlar undan qochib ketadilar. Foh’isha aёl Enkidaga insonlarday ovqat eyishni, ichimlik ichishni va kiyinishni wrgatadi. Enkida shundan keyin Gilgamish bilan dwstlashib birgalikda er yuziga ёvuzlik urug’ini tarqataёtgan kedr wrmonining h’ukmdori Xuvavni wldiradilar. Shundan keyin osmon «xudosi» Anudan samoviy h’wkizni yuborishni swraydi. Samoviy h’wkiz Gilgamishni wldirishi kerak edi. Enkida bilan Gilgamish bu samoviy maxluqni h’am wldiradilar. Xalq ikkala qah’ramonni madh’ qiladi. Xuvavni va samoviy h’wkizni wldirganlari uchun «xudolar» Enkidani xastalikka ywliqtiradilar. Enkida wn ikki kun kasal bwlib, wn uchinchi kuni Gilgamishning kwz oldida olamdan wtadi. Gilgamish h’am wlim muqarrar ekanini, abadiy h’aёt ywqligini tushunib etadi. Oxiri, Shuruppakning h’okimi, solih’ odam Utnapishtimning maslah’ati bilan abadiy h’aёt ato etadigan gul-giёh’ni dengiz tubidan olib chiqadi. Gilgamish chwmilaёtganda, ilon wsha giёh’ wtni wg’irlab ketadi. Telba h’olatga tushib qolgan Gilgamish Urukka qaytib keladi va u erdan boshpana izlaydi, shu erda vafot etadi.
Shumerlar qishloq xwjaligi, matematika, tibbiёt, pedagogika fanlariga oid ёdgorliklar yaratganlar. Bu fanlarga oid parchalar orasida xalq maqollari, h’ikmatli swzlari h’am bor. Bular shumer xalqining sharqona donoligidan, ijodkorligidan dalolat beradi: “Agar mamlakat yaxshi qurollanmagan bwlsa, dushman h’ech qachon darvoza oldidan ketmaydi“, “Ёvvoyi h’wkizdan qochib, ёvvoyi sigirga duch keldi“. Olti–etti ming yillar ilgari yaratilgan bu h’ikmatlarga h’amoh’ang wgitlarni bugun h’am wzbek xalqida uchratish mumkin.