tур.қ n яъни бу даврдаги ўртача кун ҳароратлари йиғиндиси бу даврдаги кунлар сонига бўлинади. Берилган мисолда иссиқлик имкониятлар сеткасида ғўзанинг гуллаш, чаноқларнинг очилиш давридаги ҳарорат чизиғи Е - F ва кўсак қурти бир даврининг ўсиш чизиғи I - K акс этилган.
Иссиқлик фенограмма усули фенологик ва фақат ҳароратлар корреляцияларига асосланган.
Пойкило терм организмлар ривожланиш тезлиги ва физик факторлар орасидаги термодинамик корреляцияларга асосланган тўғри прогноз усулларини яратиш очиқ табиатда бўлаётган ходисалардагина эмас, биология ишлаб чиқариш цехларида, биологларнинг лабораторияларида катта практик аҳамиятга эга.
Зарарли ҳашоратлар фенологиясини прогнозлаштиришда М.В. Александров (1974) усули диққатга сазовордир. Ушбу усул 1988 йилда Н.В. Вилимайтиснинг диссертация ишида апробация қилинган. Ривожланиш усули пойкилотерм организмларнинг ривожланиш тезлиги ва атмосфера термодинамик процессларнинг корреляциясига боғлиқ.
Башорат тузиш учун қуйидаги метеорологик маълумотлар йиғилади:
Денадалар бўйича ҳарорат ва ёғин миқдори.
Куз, қиш, баҳор, ёзни кириб келиш ўртача муддатлари. Кузда ҳаво ҳароратини қатъий 15 0С - 0 0С, қишда 0 0С дан пастга тушиши ва баҳорда ҳароратни 0 0С да 15 0С га кўтарилиши ва ёзда ўртача ҳаво ҳароратини 15 0С дан юқорига ўтиш муддатларини аниқлаш.
Ўртача, энг паст (минимал), энг баланд (максимал) ҳаво ҳароратлари (0С).
Денадалар бўйича ёғин миқдори мм.
Метеорологик маълумотларни йиғиш ҳаво ҳарорати, намлиги, тупроқни 15-20 см чуқурликдаги ҳарорат, энг пастки ва юқориги ҳароратлар ва х.к.
Популяциянинг яшовчанлиги (етуклигини) аниқлаш.
Мана шу маълумотларга эга бўлгандагина бирор бир ҳашорат (ёки зараркунанда)га башорат тузиш мумкин. Бу маълумотларга эга бўлмай туриб башорат тузиш тўғрисида гап ҳам бўлиши мумкин эмас.
Ҳашоратларнинг асосан ҳарорат ва ҳаво намлигига боғлиқ. Ҳашоратларнинг ривожланишини ҳароратга боғлиқлигини ҳисоблаш йўлларидан фойдали ҳарорат йиғиндисини ҳисоблашдир. Шу нарса аниқланганки ҳашоратларнинг ривожланиши маълум бир ҳароратлар оралигида ўтади. Ривожланиш учун зарур бўлган энг пастки ҳарорат, пастки бўсаға ва юқори ҳарорат юқори бўсаға.
Шу иккала бўсаға орасидаги ҳарорат фойдали ҳарорат йиғиндиси дейилади.
Фойдали ҳарорат йиғиндиси қуйидаги формула билан аниқланади:
эфф.қ (Тсут. - tбўсаға) n
бу ерда
эфф. - фойдали ҳарорат йиғиндиси;
Тсут. - сутка мобайнидаги ўртача ҳарорат 0С.
tбўсаға - пастки ривожланиш бўсағасидаги ҳарорат 0С.
N - Тсут. Аниқланган кунлар сони.
Масалан: Кузги тунламнинг тухумидан 10 кунда қурт чиқиши кузатилади. 10 кунда ўртача ҳаво ҳарорати 20 0С булди. Бўсаға 10 0С.
эфф. қ (Тсут. - tбўсаға) n қ (20 - 10) 10 қ 100 эфф. қ 100 0С. Фойдали ҳарорат йиғиндиси ва пастки ривожланиш бўсағасини, ҳамда ўртача суткалик ҳаво ҳароратини билган холда ҳашоратнинг ҳар бир ривожланиш босқичи ёки бутун инерция ўтиш муддатини ҳам аниқлаш мумкин. Бу қуйидаги формула билан топилади:
эфф n қ Тсут -tбўсаға Масалан: Кузги тунламнинг ривожланиши учун фойдали ҳарорат йиғиндиси 550 0С керак бўлса шу даврда Тсут. қ 25 0С бўлган бўлса
эфф 550 550
n қ қ қ қ 36,6 Тсут -tбўсаға 25-10 15
n қ 36,6 - яъни юқорида кузатилган шароитда кузги тунламнинг бир авлодини ўтиши 36-37 кунга тўғри келади.
Жорий йил ёки ойнинг об-ҳавосини бошқа йил ёки ойлардан фарқини аниқлаш учун гидротермик коэффициентни аниқлаш орқали ўрганилади.
Даврдаги ёғингарчилик миқдори 10
ГТК қ қ Даврдаги актив ҳарорат йиғиндиси
Масалан:
250 10
ГТК қ қ 1,25
2000
Фойдали ҳарорат йиғиндиси, пастки ҳарорат бўсағаси ва ўртача кунлик (сутка) ҳаво ҳароратини билган холда зараркунанданинг ҳар бир ривожланиши босқичи ёки насли давом этадиган кўп сонини аниқлаш мумкин.
Бироқ ўтказиладиган ҳисоб-китоб билан табиатда бўладиган ҳолат ўртасида маълум фарқ бўлади. Шунинг учун тузатишлар киритилади.
Қисқа муддатли прогноз фенологик индикаторлар ёки феносигнал орқали ҳам аниқланади. Яъни зараркунанда озиқланадиган ўсимлик ривожланиши зараркунанда ўртасидаги боғлиқлик.
