Узб еқистон сср фанлар академияси

...ё раиснинг қўйнини пуч ёнғоцца тўлдириб жўнатдингизми?
(А. Қаҳҳор). Келтирилган мисолларда цумғонга, ёнғоцца сўзла- рини тушум формасида, сув, цўйнини сўзларини жўналиш кели­шиги формасида қўллаш мумкин, аммо фикрлаш ва тил тарихи нуқтаи назаридан «ҳақиқат озор топган» бўлади. Кундалик алоқа қилиш жараёнида биз бу тескари таъсир кучини ҳеч сезмаймиз ва мисолларни келтирилган формада ишлатаверамиз (цумғон сув томонга ҳаракат цилади, қумғонни сувга тўлдирди тарзида бўлмо- ғи керак эди!) ёнғоцца тўлдирди формасида ҳам худди шундай тескари таъсирни кўрамиз (аслида цўйнига ёнғоцни тўлдириб... бўлиши керак!).
Кўринадики, аниқ даража формасидаги феъллар бошқарган объектларнинг ўзаро тескари таъсирига ўхшатиш ҳодисаси (ана­логия ҳодисаси) келтирилган мисолларда ҳам аниқ сезилиб ту- рибди.
Орттирма даража феълларининг алмашган ҳолда икки объект­ни бошқариши билан турли воқеликнинг тескари таъсири (предмет- ларнинг тескари йўналиши эмас!) ва айни бир воқеликнинг тес­кари таъсири муносабати ифодаланади: Крратой оч қорнини бе- маза мошхўрдага тўлдириб... ўтирарди (О й б е к); Савдогар бир¹цутини ~длтинга~тўлғазио оерибди («Маликаи Ҳуснобод») каби ' (аслида:' қории Оир жойда тўради, мошхўрда қоринга томон ҳара- кат қилади; қути бир жойда туради, олтин қути томон ҳаракат қилади!).
Келтирилган мисолларимизда тўлдирмоц феълининг цорин, мошхўрда, цути сўзларига муносабатини таҳлил қилиб кўрайлик: биринчи гапни цорнига мошхўрдани тўлдириб тарзида қўллаш ҳам мумкин. Зотан цорин мошхўрдага томон эмас, аксинча, мошхўрда цоринга томон ҳаракат қилиши керак, аслида цоринга мошхўрдани шаклида қўлланмоғи лозим эди (меҳмонларга ош тортмоц мисоли- ни қиёс қилинг!), чунки цорин ҳеч қачон мошхўрдага тўлдирилмай- ди. Лекин шунга қарамай, цоринни ...мошхўрдага формаси қўллан- ган. Бундай ҳолларда тўлдирмоц ҳаракатини қайси объект ўз ус- тига олганлигига, шу объектга эътибор берилганлигига боғлиқ бў- лади. Бундан ташқари, предметиинг предметга тескари йўналишн муносабатини кўрсатувчи конструкдияларда аналогия қонунининг таъсири борлиги очиқ сезилиб турибди: цорнини овцатга тўлдир-