Uygur, qaqauz, quzey

(Babayev Adil, 2003:89).
Alimpaşa Salavatov 1937-ci ildə həbs edilib edilmədiyindən 
və həmin illərdəki taleyindən xəbərsizik. Bildiyimiz odur ki, 
İkinci Dünya Savaşına göndərilmiş və Kırımda gedən döyüş- 
lərdə ölmüşdür.
Yusup Arsu oğlu Qereyev (Yakov Yakovleviç Sirmais)
(1903. Dağıstan Kafır-Kumuk (Teymurxanşura) kəndi-1941. 
İkinci Dünya Savaşı). Qumuq ədəbiyyatının inkişafında xid- 
məti olanlardan biri də milliyyətcə latış olan Yusup Qere- 
yevdir. Ondan söhbət açanlar şair, publisist, bəstəkar, peşəkar 
qumuq teatrının əsasını qoyanlardan biri kimi tanıdırlar.
Dağıstanda yaşayan və müəllim işləyən latış Yakov Sirmai- 
sin oğlu sonralar Yusup kimi tanınır. Bu da səbəbsiz deyil. Ona 
uşaqlıqda Yakov adı verilmişdi. Valideynlərini itirən uşağı ata- 
sının dostu Avqustin Skrabe himayəsinə götürür və onun təlim 
tərbiyəsi ilə məşğul olur. Avqustin Skraben inqilabi fəaliyyətə 
görə həbs edilməsi balaca Yakovun yenə də kimsəsiz qalmasına 
səbəb olur. Bu dəfə onu Xalimbek kəndindən olan qumuq Arsu 
Qereyev himayəsinə götürür (nədənsə bəzən onun atasının adı 
Hacıyeviç kimi də yazılır və 1940-ci ildə öldüyü göstərilir. Adı 
repressiya qurbanları siyahısına da salınır). Gələcək yazıçıya 
Arsu ölmüş qardaşı Yusupun adını və özlərinin familiyalarım

---

verir. Uşaqlığını İşkartı kəndində keçirən Yusup qumuq dilini 
ana dili kimi öyrənir. Kənddəki məktəbi bitirdikdən sonra onu 
Azərbaycana pedaqoji seminariyaya oxumağa göndərirlər. Ba- 
kının qaynar mühiti yeniyetmə Yusupa güclü təsir edir. Mirzə 
Ələkbər Sabirin (1862-1911) şeirləri ona güçlü təsir göstərir. 
Geri döndükdən sonra ictimai-siyasi işlərdə fəallıq göstərdiyinə, 
qəzetlərə məqalələr yazdığına, hekayələrini çap etdirdiyinə görə 
partiya-sovet rəhbərlərinin diqqətini özünə çəkə bilir.
1924-cü ildə onu Rostov şəhərindəki diyar hüquqşünaslıq 
kursuna oxumağa göndərirlər. Kursu bitirib geri döndükdən 
sonra Dağıstanın prokurorluq orqanlarında işləsə də, bədii 
yaradıcılıqdan əl götürmür. 1925-27-ci illərdə Sovet ordusunda 
əsgəri xidmətini başa vurduqdan sonra yenidən Dağıstana qa- 
yıdan Yusup partiya-sovet təşkilatlarında işləyir. Dövrün ideo- 
loji tələblərinə cavab verən satirik hekayələr çap etdirir.
Daqqaze nəşriyyatı 1927-ci ildə yazıçının qumuq dilində „İn- 
sanın bədbəxtliyinin dərmanı“, 1928-ci ildə „Yolgöstərən“, „İnq 
paydalı dualar“ (Ən faydalı dualar) hekayələr kitablarını oxucu 
mühakiməsinə verir. 1935-ci ildə isə Quzey Qafqaz Diyarşü- 
naslıq Nəşriyyatı yazıçının rus dilində „Neudaça“ (Uğursuz) 
kitabını, Daqqaze nəşriyyatı isə qumuq dilində „Şimaldan qel- 
qen yazbaşı“ (Quzeydən gələn bahar) hekayələr kitablarını nəşr 
edir. „Molla Nasritdinin sapar yoldaşı“, „Biyler va adatlar“ 
(Bəylər və adətlər) hekayələrini yazan Yusup dramçılıqda da qə- 
ləmini sınayır. 30 il Quzey Qafqaz xalqlarının Rus işğalçılarına 
qarşı mübarizəsinə rəhbərlik etmiş Şamildən bəhs edən „Kim 
kimni?“(Kim kimi), „Manap“ pyeslərini də yazır. Bu pyeslər ta- 
maşaçılar tərəfındən maraqla qarşılanır. Dağıstandakı Qumuq 
Dram Teatrı ona bir-birinin ardınca Midvaninin „ Ş ə rə fK ra se - 
vanın „Mayakın işıqlqrı“, “Zirvə“, “Biz gedirik“ pyeslərini qu- 
muq dilinə çevirməyi sifariş verir. Onun çevirdiyi əsərlər səhnə-

---

ləşdirilir və tamaşaçılar tərəfındən alqışlarla qarşılanır. Y.Qere- 
yev o dövrdə dəbdə olan, maraqla oxunan, fılm çəkilən D.Fur- 
manovun irihəcmli „Çapayev“ romanını da qumuqcaya çevirir.
Yaradıcılıq sahəsində uğurlarını və təşkilatçılıq bacarığını 
nəzərə alıb 1936-ci ildə onu SSRİ Yazıçılar İttifaqı Dağıstan 
MSSR şöbəsinə katib təyin edirlər. Təşkilatın işini canlandır- 
maq və yazıçıları ideoloji yönlü əsərlər yazmağa istiqamətlən- 
dirmək məqsədilə 1936-cı ilin sentyabrın 30-da “Komsomolets 
Daqestana” qəzetində “Gənc yazıçıların vəzifələri haqqında” 
məqaləsini çap etdirir. Məqalə böyük əks-səda doğurur. Bu da 
rəhbər partiya-sovet işçilərinin istəklərinə cavab verirdi.
İkinci Dünya Savaşına göndərilən Yusup Qereyev oradan 
geri dönmür.