Uygur, qaqauz, quzey

Nikolay Qeorq oğlu Tanasoğlu 
(01.02.1895, indiki Moldo- 
va Respublikası Qaqauz Yeri MV Çadır rayonunun Kiriyet 
kəndi - 22.02.1970, Kişinev). Qaqauz yazılı bədii ədəbiyyatı- 
nın əsasını qoyan bu iki şəxsiyyətin ömür yollarında bir oxşar- 
lıq vardır. Hər ikisi eyni kənddə doğulmuş, Çadır qəsəbəsində- 
ki eyni məktəbdə oxumuşdur. İlk yaradıcılığa şeirlə başlamış- 
dır.
N.Tanasoğlu uzun illər kəndlərdə öyrətmən, məktəb direk- 
toru işləmiş, qaqauzlar üçün əlifba yaradılmasında, dərslik ya- 
zılmasında fəal iştirak etmişdir. Yeni yaradılmalı olan 
dərsliklərə oxu mətnləri salınması üçün Lev Tolstoyun “İlk 
gənclik”, Nikolay Qoqolun “Taras Bulba”, Mixail Lermonto- 
vun “Borodino” əsərlərindən parçalar tərcümə etmişdir. Onun 
şeirləri folklor nümunələri ilə o qədər qaynayıb qarışmışdır ki, 
çox vaxt hansı şeirin N.Tanasoğluna, hansı şeirin xalq 
yaradıcılığına məxsus olduğunu seçmək çətinlik törədir.

---

1940-cı illərdən yaradıcılığa başlayan şairin əsərləri dilinin 
sadəliyi ilə seçilir. “Quşlar bey seçer” adlı poemasında fıkrini 
nağıllardan götürdüyü süjetlə oxucuya çatdırmağa çalışır. Şai- 
rin şeirlərində quş təsvirlərinə, quşların dililə fıkirlərinin veril- 
məsinə tez-tez rast gəlinir. Onun şeir şəkli isə qaqauz mani- 
lərindəki qafıyə quruluşuna (aabb) uyğundur.
Başçada bir genç kızçaz,
İşindä nicäl kuşçaz.
Mari kız, sän bak bana,
Bir kaç laf deim sana 
(Çadır maaneleri)
N.Tanasoğlu “Sofı” adlı hekayəsi ilə qaqauz yazılı ədəbiy- 
yatında nəsr janrının əsasını qoymuş olur. Hekayə belə baş- 
layır: “Sandıkçı İvançunun kızı, Sofi, orta boyda bir kız, tuyan, 
siması kula, maavi gözlü, suratı tombarlak. Nicä da olsa gözal 
bir kız. Lafına sıkı, kızlarlan pek şımarmeer. Küüdä yedi klass 
bitirdiydi.
Onun bobası ellibeş yaşında, ilerdan fukaraydı, çuval kol- 
tuunda imeelik aarardı, zera imeelii kışın ortasında bitardi. 
Şkolada üç yıl sade üürenmişti, ama kafalıydı. Esapta üüre- 
diciylän tutunurdu. Ama, biraz çokça içardi. Kimar gün, bir 
sotka rakı içtiynan, şkolaya gelirdi. Urok aralığında uşakların 
ortalanna girirdi da onnara aklıncak türlü zor zadaçilar verirdi.
-
Ha bakalım, studentlar, bu zadaçiyi yapabileceniz mi, -
uzun, san kaşlann altından gülümseyräk deyärdi.
Sofı yedi klass bitirdiktän sora kır brigadasına işlemää girdi. 
İşindä çalışkandı hem kantarcı diildi, nicä başkaları bulunurdu. 
Ne iş tä ona verselär, o küsüş yapmazdı. Kolxozun predsedati- 
lisi gördü, ani Sofı işi sever, hem becerikli, onu inek saamaa 
koydu. Sofı burada da ii üstünlüklär gösterdi. Birdän bira 
saamaa pek becerämäzdi, ama birkaç aftadan sora ii esap aldı, 
nicä eski saacıykalar saayardılar da tez kolayını aldı da başladı

---

onnardan üstün çıkmaa. Burada da Sofı çok vakit işlämedi. Bir 
yıldan sora onu süt fermasına zavedyüşçiy koydular, zerä o 
isleecä kiyat bilirdi. Sofi işini sevärdi, hem savaşırdı sotialist 
yarışında başka kolxozların saacıykalanndan üstün çıksın...”