|
(Arnaut T., 2005:29).
Onu da xatırlatmağa dəyər ki, Qavril Qaydarcı və Yelena
Koltsanın da bir sıra məqalələrində qaqauz ədəbiyyatı ilə bağlı
maraqlı bilgilər vardır.
Qaqauz ədəbiyyatı çoxjanrlı və uzun dövrlü olmadığından
onun haqqında janrlara görə deyil, yazarlara görə bilgi ver-
məyə çalışacağıq.
Tudora Arnaut qaqauzların yazılı ədəbiyyatlarını beş dövrə
bölür və birinci dövrə Nikolay Arabacı və Nikolay Tanasoğlu-
nun yaradıcılığını daxil edir. Əslində bu bölgü o qədər şərtidir
ki, istənilən vaxt mübahisə mövzusuna çevrilə bilər. Çünki ya-
zarların çoxu yaxın zaman kəsimində yaşamışlar, yaradıcı-
lıqları da istər mövzu, istərsə də bədii dəyər baxımından bir-
birinə çox yaxındır. Buna baxmayaraq, biz də həmin bölgünü
saxlayaraq əldə edə bildiyimiz qaynaqlar səviyyəsində qaqauz
ədibləri haqqında bilgi verməyə çalışacağıq.
3.1. Birinci dövr: Nikolay Arabacı və Nikolay Tanasoğlu
Nikolay Petrov oğlu Arabacı
(20.09.1893, indiki Moldova
Respublikası Qaqauz Yeri MV Çadır rayonunun Kiriyet kəndi
-1960, Moskva). İlk təhsilini doğulduğu kənddə alıb Komrat-
dakı liseyi bitirdikdən sonra Moskvaya gedərək Güney Doğu
Xalqlarının Dilləri İnstitutuna daxil olan N.Arabacını 1930-cu
illərdə SSRİ-nin İstanbuldakı Ticarət Nümayəndəliyində işlə-
məyə göndərirlər.
İstanbul mühiti, Türkiyədə yaşayan qaqauz kökənli insan-
larla ünsiyyət onun dünyagörüşünün formalaşmasına böyük
təsir göstərir. Xalqının tarixi və ədəbiyyatını öyrənməyə çalı-
şan vətənpərvər fıkrini xalqına çatdırmaq üçün ədəbi yaradı-
cılığa başlayır. İlk yazılarını da Kırımda tatarca çap olunan
qəzet-jurnallara göndərir.
SSRİ-i Almaniya üzərində qələbədən sonra Bessarabiyanı
yenidən öz ərazisinə qatır. Beləliklə Bucakda toplu halda ya-
şayan qaqauzlar yenidən Rusiyanın-Sovetlər Birliyinin tərki-
bində yaşamalı olurlar. Bu dəyişiklik yüzlərlə qaqauzun ölümü-
nə, həbsinə, sürgününə və aclıqdan doğma yerləri tərk etməsinə
səbəb olur. Çünki Sovetlər Birliyinə daxil edilənədək hər bir
qaqauzun fərdi təsərrüfatı, əkin sahəsi, iş yeri vardı. Sovetlər
Birliyinin tərkibinə qatıldıqdan sonra onların torpaqları, iş alət-
ləri, mülkləri əllərindən alınaraq kollektiv təsərrüfatlar yaradıldı.
İnsanlar da buna alışa bilmir, malının-mülkünün əlindən alın-
masına etiraz edir, qorxusundan etiraz etməyənlər belə kollektiv
təsərrüfatlarda ürəkdən çalışmırdılar. Bu da məhsul qıtlığına,
bölgəni aclıq dalğasının bürüməsinə səbəb olur.
Vətəninin belə ağır günlərində N.Arabacı uzaqlarda-Mos-
kvada yaşayırdı. Uzun zaman vətənindən uzaqda olması onun
şeirlərində həsrət mövzusunu gücləndirmişdir. Şeirlərinin əsas
mövzusunu ata ocağına sevgi, xalqın çəkdiyi sıxıntılar, bir də
lirik düşüncələr təşkil edir. Şair yazır:
Orda baba evimiz,
Annam ihtiar orda.
Düşlerim orda canımda.
Bunnar için yok nasıl,
Ki, dönmesin şu vaktlar-
Güneş açsın ki, asıl,
Daalışsın o bulutlar.
Şair başqa bir şeirində yazır:
Ömür beni sıbıttı,
Irak ana topraamdan-
Fena eceller sıktı
Xalqımızın buvazında...
Ah, da ne yapar insan,
Girgin hem de verilmez?!
Miskin duşmana, te sen
Kaldın ki nice düşmez.
Orada baba evimiz,
Annam ihtiar orada
Düşlerim orada semiz,
Kaldı sende canım da...
Ömrünün ən məhsuldar illərini Moskvada yaşayan şair qa-
qauz ədəbiyyatının inkişafı, ana dilində məktəblər açılması
üçün əlindən gələni əsirgəməmişdir. Ana dilində tarixi-etnoq-
rafık “Qaqauzlar” romanını yazmağa başlasa da, onu bitirə bil-
məmişdir.
Şairin “Bizim Drumi” adında dörd hissədən ibarət olan das-
tan-poeması Dionis Tanasoğlu tərəfındən hazırlanaraq 1959-cu
ildə Kişinyovda çap olunmuş “Bucaktan səslər” toplusuna da-
xil edilmişdir. Mənzum dastan-poemada İkinci Dünya Sava-
şında qaqauzların Rumıniya ordusu tərəfindən incidilməsi təs-
vir edilmişdir. Dastanda üç məsələ önə çəkilmişdir: 1. doğru-
luq, dürüstlük (baş qəhrəman Drumi həqiqəti sübuta yetirmək
üçün Doftan zindanından qaçıb kəndə gəlir və buradakı qəd-
darlıq timsalı olan rumın jandarm nəfərinin cəzalandırır. 2.
dostluğa sədaqət (dar gündə Manolun Druminin yanında ol-
ması). 3. ana torpağa, kəndinə həsrət.
N.Arabacı kəndlisi Druminin taleyindən bəhs edən “Bizim
Drumi” poemanı sadə bir təhkiyə, şirin bir dillə belə başlayır:
Çoktan yaamur bulutlan,
Gökü, ayı heptän örtmüştü.
Gecä yarısı xoruzlar
Şindän bizim küüydä ötmüştü.
Raat uyeer yorgun insan...
Bu geç vakıt salt uyumaz
Küüydä sin-sin gezän bir can:
O saklanır, o açılmaz.
O, dolaya bakınarak,
Bir aula girdi deyneklän.
Köpek ona pek salarak,
Sustu, çüüdü büük sevinmäklän.
Bu köpek salmasından
Manol amca uyanmıştı
Pençerä urmasından
Birdän-bira kär şaşırmıştı.
Kənddə gecənin səssizliyini pozan qonağın gizli gəlişi ilə
başlanan mövzu getdikcə ciddiləşir. Bir kəndin deyil, bir mil-
lətin taleyində baş verən faciələr təsvir edilir. Sonra da bu
ümumiləşdirilərək müstəmləkə altına düşən bütün xalqın taleyi
kimi təqdim edilir. Nikolay Arabacının əsərləri bütövlükdə çap
olunmamışdır. Buna görə də onun bədii yaradıcılığı haqqında
elə dolğun bilgi vermək olmur. Qaqauz araşdırıcıların belə
Nikolay Arabacının arxivi, arxivdə nələrin olduğuna dair geniş
bilgiləri yoxdur.
Do'stlaringiz bilan baham: |
