|
Вақтинча узоқ муддат таъсир этадиган юклар
га қуйидагилар киради:
а) вақтинча хоналарни ажратадиган пардевор оғирлиги;
б) қўзғалмас асбоб-ускуналар дастгоҳлар, аппаратлар, моторлар, идишлар,
қувурлар, тасмали транспортёрлар, конвейерлар, қўзғалмас кўтарма машиналар,
шунингдек асбоб-ускуналарни тўлдириб турувчи суюқлик ёки қаттиқ жисмларнинг
вазни;
15
в) идишлар ёки қувурлардаги газ, суюқлик ва сочилувчан жисмларнинг
босими;
г) омборхона, музхона, дон сақлайдиган, китоб сақлайдиган хоналар,
архивлар ва шунга ўхшаш бинолар ёпмасига тахланадиган ёки жовонларга териб
қўйиладиган буюмлар вазни;
д) стационар асбоб-ускуналардан тушадиган юклар;
Вақтинча қисқа муддатли юклар
га қуйидагилар киради:
а) асбоб-ускуналарни ишга тушириш ва тўхтатиш, синаш, кўчириш ёки
алмаш-тириш чоғларида вужудга келадиган юклар;
б) одамлар ва ускуналарни таъмирлашда ишлатиладиган материаллар вазни;
в) уй-жой, жамоат, қишлоқ хўжалиги биноларининг ёпмаларига одамлар ва
асбоб-ускуналардан тушадиган юклар;
г) қўзғалувчи кўтарма-тельфер воситаларидан тушадиган юклар
д) қор юклари;
е) ҳарорат иқлим таъсири;
ж) шамол юклари;
Махсус юклар
га қуйидагилар киради:
а) сейсмик таъсирлар;
б) портлаш таъсирлари;
в) технологик жараённинг кескин ўзгариши, ускуналарнинг вақтинча ишдан
чиқиши ёки синиши натижасида вужудга келадиган юклар;
г) грунт структурасини кескин ўзгариши (чўкувчан грунтлар намланганда)
ёки
тоғ
конлари
худудида
чўкиш
натижасида
заминда
пайдо
бўлган
деформациялардан келиб чиққан таъсирлар.
Юклар жамламаси
Одатда иншоотга бир неча хил юклар биргаликда таъсир этади, лекин ҳамма
мавжуд юкларнинг конструкцияга бир вақтнинг ўзида таъсир этиш эҳтимоли кам.
16
Шунинг учун конструкция ва заминларни чегаравий ҳолатларнинг биринчи ва
иккинчи гуруҳлари бўйича ҳисоблашда юклар ва тегишли зўриқишларнинг энг
нобоп жамламалари (сочетание) эътиборга олиниши зарур.
Бу жамламалар конструкция ёки заминга бир вақтнинг ўзида вақтинчали юклар
қўйилишининг турли схемалари пайдо бўлиши имкониятларини эътиборга олган
ҳолда турли юкларни ҳар хил вариантларда таъсир этишини ёки баъзи юкларнинг
мавжуд эмасигини кўриб чиқиш йўли билан белгиланади.
Ҳисобга олинадиган юклар таркибига қараб жамламалар қуйидаги хилларга
бўлинади:
а) доимий, узоқ муддатли ва қисқа муддатли юклардан ташкил топган асосий
жамламалар;
б) доимий узоқ муддатли, қисқа муддатли ҳамда махсус юкларнинг биридан
ташқил топган махсус жамламалар.
Икки хил меъёрий қийматга эга бўлган вақтинчали юкларни жамлама
таркибига киритишида унинг кичик меъёрий қиймати узоқ муддатли юк, катта
меъёрий қиймати эса – қисқа муддатли юк сифатида қаралади тўлиқ меъёрий
қийматини ҳисобга олишда. Агар жамламалар таркибига доимий ва камида иккита
муваққат юк кирса, вақтинча юкларнинг ҳисобий қийматлари қуйидаги жамлама
коэффициентларига кўпайтирилади: асосий жамламаларда узоқ муддатли юклар
учун
1
0,95; қисқа муддатли юклар учун
2
0,9;
Махсус жамламаларда узоқ муддатли юклар учун
1
0,95; қисқа муддатли
юклар учун
2
0,8.
Асосий жамлама таркиби доимий юк ва битта муваққат (узоқ ёки қисқа
муддатли) юкдан ташқил топса, ψ
1
, ψ
2
коэффициентларига кўпайтирилмайди.
Эслатма: Асосий жамламалар таркиби учта ва ундан ортиқ қисқа муддатли
юклардан ташқил топган бўлса, уларнинг ҳисобий қийматлари жамлама
коэффициенти ψ
2
га кўпайтирилади; бунда коэффициентнинг қиймати (аҳамиятига
17
кўра) биринчи қисқа муддатли юк учун – 1,0, иккинчиси учун – 0,8, қолганлари учун
– 0,6 олинади.
Биргаликда таъсир этиш эҳтимоллиги мавжуд вариантларни таҳлил қилиб
топилади. Асосан биргаликдаги юклар таъсирига доимий, вақтинча узоқ ва қисқа
муддатли юклар киради. Махсус биргаликдаги юклар таъсирига доимий, вақтинча
узоқ ва қисқа муддатли ва битта махсус юк киради.
Агар вақтинча таъсир этадиган юклар сони биттадан ортиқ бўлса, унда юклар
қиймати
1
0,95 га биринчисини ва 0,9га иккинчисини кўпайтириш лозим, яъни
асосан биргалик 0,95га, алоҳида биргалик эса 0,9га кўпайтирилади. Қисқа муддатли
юклар мос равишда
2
0,9 га
2
0,8 га ва
2
0,6 га таъсир даражаси бўйича
кўпайтирилади.
1.4.
Қурилиш конструкцияларини чегаравий ҳолатлар бўйича ҳисоблаш
Қурилиш конструкцияларни ҳисоблашдан мақсад кам миқдорда материал
сарфлаб ташқи таъсир этаётган жами юкларга етарли даражада кўтариш
қобилиятига эга бўлган, конструкцияларни яратиш. Қурилиш конструкцияларни
1955 йилдан бери чегаравий ҳолатлар услуби бўйича ҳисобланади.
Чегара ҳолатлари деганда конструкцияларнинг ишлатилиш жараёнида
олдиндан белгиланган талабларга жавоб бермай қолиши тушунилади Қурилиш
конструкцияларни бу услуб билан ҳисоблаганда икки гурухга бўлиб ҳисобланади.
Биринчи гуруҳ чегара ҳолатлар конструкцияни юк кўтариш қобилиятини йўқотиш
билан боғлиқ бўлиб ва уларга : шакл умумий устиворлигининг йўқолиши, вазият
устиворлигининг йўқолиши, қурилма металлининг толиқиши ёки бошқа бирор
характердаги бузилиш, юкларнинг ва ташқи муҳитнинг биргаликдаги ноқулай
таъсири натижасида бузилиш, қурилмалардан фойдаланишни тўхтатишга олиб
келадиган
резонанс
тебранишлар,
металл
материалнинг
оқувчанлиги,
бирикмалардаги силжишлар, дарзларнинг ҳаддан ташқари очилиши натижасида
конструкциялардан фойдаланишнинг имконияти йўқлиги.
18
Иккинчи гуруҳ чегара ҳолатлар конструкцияни нормал фойдаланиш
қийинлашиб қолганлиги билан боғлиқ ва уларга йўл қўйиб бўлмайдиган силжишлар,
тебранмалар, дарзлар пайдо бўлиши натижасида ишлаш муддатининг камайишига
олиб келадиган ҳолатлар киради. Конструкцияларни чегара ҳолатларга ҳисоблаш,
иншоотни қуриш ёки ундан фойдаланиш даврининг барча босқичларида чегара
ҳолатлардан бирор-тасининг ҳам вужудга келмаслигини таъминлайди.
Биринчи гуруҳ чегара ҳолатлари учун умумий шарт қуйидагича ёзилиши
мумкин: N ≤ S
N - ҳисобланаётган элементдаги юкларни ноқулай биргаликда таъсир
этишидан ҳосил бўладиган куч,
S - ҳисобланаётган элементнинг юк кўтариш қобилияти.
Элементдаги ҳосил бўладиган кучни қуйидаги формула билан аниқлашимиз
мумкин:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
