Urganch davlat universiteti «tasdiqlandi»

Diagnostika va o’zini-o’zi diagnostika qilish

Pedagog tomonidan o’qitish texnologiyasi ishlab chiqilayotgan vaqtda pedagogik

diagnostika muhim o’rin egallaydi. Birinchidan, innovatsion texnologiyani ishlab chiqishda yoki qo’llashda pedagogik tizimning boshlang’ich holatini aniqlashdan boshlash zarur. Bu hol texnologiya maqsadlarining diagnostikligini ta’minlaydi, u esa o’z o’rnida pedagogik tizimning bitta rivojlanish bosqichidan yangisiga, yuqoriroq bosqichiga o’tishini nazarda tutadi. Ikkinchidan, diagnostika pedagogik vazifani yechish bo’yicha texnologik zanjirning yakuniy bosqichi bo’lib hisoblanadi. Diagnostika pedagogik ta’sirning ma’lum bir tizimga va qo’llanilgan vositalarning samaradorligini baholashga ko’rsatgan ta’sirini aniqlashga yo’naltirilgan.

Pedagogik diagnostika pedagog kasbiy faoliyatining boshlang’ich va yakuniy bosqichi bo’lib hisoblanadi. Chunki pedagogik diagnostika davriy tavsifga ega bo’lib, u bitta pedagogik masalani yechish bilan chegaralanmaydi. Shuni e’tiborga olish kerakki, ma’lum bir pedagogik masalani yechishda asos qilib olingan pedagogik tizimning muvofiqligi pedagogik tizimga shu paytgacha ko’rsatilgan ta’sirning natijasi bo’lib hisoblanadi. Bu hol pedagogik diagnostikaning innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy qilishda pedagog faoliyati tizimini tashkil etuvchi komponenta bo’lib xizmat qilishini ta’kidlashga imkon beradi.

Pedagogik diagnostika vazifalari:

• 
  Shaxsiy yo’naltirilgan yondashuvning amalga oshirilishini ta’minlash;
  

• 
  Pedagog kasbiy faoliyati natijalarining to’g’ri aniqlanishini ta’minlash;
  

• 
  Bolalarni bitta guruhdan boshqasiga ko’chirishdagi xatolar sonini kamaytirish;
  

• 
  Shaxsiy ta’limga bo’lgan qiziqishini aniqlash;
  

• 
  Bola shaxsining samarali rivojlanishi uchun shart- sharoitlarni aniqlash;
  

• 
  Pedagog faoliyatini baholash (kasbiy rivojlanish darajasini o’zicha baholash).
  

Shu tariqa, pedagogik diagnostika bir qator vazifalarni, ya’ni ma’lumot, baholash, kommunikativ, tarbiyaviy-qiziqtiruvchi, tahliliy, diagnostik, istiqbolli va h.k. vazifalarni bajaradi.

Pedagogik diagnostika darajalari va tamoyillari

Pedagogik diagnostika turli bosqichlarda amalga oshiriladi. N.K.Golubev va B.P.Bitinas pedagogik diagnostika qilishning quyidagi darajalarini umumiy shaklda ta’riflaydilar.

Birinchi bosqich- komponentalik diagnostika.

Ma’lumki, har qanday pedagogik holat va pedagogik jarayon ko’p sonli xususiyatlar, belgilar, o’lchamlar bilan tavsiflanadi. Ob’ektning alohida komponentlarini ajratib, keyin ularning ba’zilarini tavsifini olganda, pedagog komponentalik diagnostikani amalga oshiradi. Biroq komponentalik diagnostika beradigan istiqbollar har doim ham to’la amalga oshavermaydi va past amaliy ko’rsatkichlarga ega bo’ladi. Diagnostika amaliy ahamiyatga ega bo’lishi uchun uni davom ettirish lozim.

Ikkinchi bosqich- tuzilmaviy diagnostika.

Tuzilmali diagnostika bosqichiga o’tish pedagogning vazifasini murakkablashtiradi. U pedagogik jarayon alohida komponentlarining holatini aniqlashdan ular orasidagi aloqalarni aniqlashga o’tadi. Boshqacha aytganda, ushbu bosqichda jarayonning tuzilmasi aniqlanadi, demak, pedagogik jarayon alohida komponentlari orasidagi bog’liqlikning turli darajalarini aniqlash uchun taxminlarni ilgari surish imkoniyati paydo bo’ladi. Guruhdash o’rniga tahlil usullari kelib chiqadi, ular ob’ektning alohida tomonlarini shakllantirish uchun tanlangan sharoitlarning to’g’riligi va natijaviyligi orasidagi bog’liqlikning mavjudligini tasdiqlash yoki inkor qilishga imkon beradi. Diagnostikaning bu bosqichida o’lchamlar soni qisqaradi(asos qilib olingan ba’zi o’lchamlar chiqarib tashlanadi, boshqalari umumlashtiriladi). Demak, natijalar amalda qo’llanilishiga yakun bo’ladi. Shunga qaramay, faqat keyingi bosqichda diagnostika tugallanganlik ko’rinishiga ega bo’ladi.

Uchinchi bosqich- tizimli diagnostika.

Bu diagnostika turi pedagogik jarayon alohida taraflarining vazifasini bugun tizimli holat hamda ushbu jarayonni rivojlantirish vazifasi sifatida aniqlashga imkon beradi. Ushbu bosqichda nafaqat alohida komponentlar orasidagi aloqalarning to’la ko’rinishi namoyon bo’ladi, balki turli pedagogik tizimosti holatlarning o’zaro bog’liqligini aniqlash vazifasi ham qo’yiladi. Ko’p vaqtlar mobaynidagi kuzatish tanlanma tadqiqotlarining o’zini mujassamlashtiradigan pedagogik diagnostika qo’yilgan.

Shuni takidlashi kerakki pedogogik diognostika barcha bosqichlarda cheklangan masadlarga erishishga etarli bo’lgan ma’lum bir vazifani bajaradi. bosqich turi pedogogik qanday natijalarga erishmoqchi ekanligiga bog’liq turli vazifalar pedogogik faoliyatning turli boqichlarini nazarda tutadi

pedogogik diognostika (tashxis ) tamoyillari

umuman olganda pedogogik diognostika tamoyillari quydagicha tariflash mumkin

butulik tamoyili pedogogik diognostika ushbu tamoliga rioya qilishda obektni ma’lum o’zoro bog’liq komponnentlardan tshkil topgan butun bir tizim sifatida korish lozim , chunki bunday yondoshuv obektning amal qilish mexanizmga kirishga,uning tarkibiy qismlarga ta’sir aloqalarning ko’rinishini tuzishga uni tugallangan bir narsa sifatida ko’rishga imkon beradi.

Bosh zanjir (bo’g’in ) tamoyili pedogogik jarayon va uni boshqarish shu qadar kop qirrali va murakkabki ularning har bir tarafini yoki aloqalarini diognostika qilish mumkin emas qabul qilish pedogogik dalillarni yozib olish o’zining ahamiyati va haqoniyli boyicha ko’p sonli hulosalarga olib keladi. Malumki pedogogik jarayonga kopgina bazan tasodifiy omillar ham tasir qiladi shu sababli o’rganilayotgan obektning amal qilishiga tasir qilayotgan asosiy zanjirni ajratib olish zarur.

Haqoniylik tamoyili.ushbu umum milliy tamoyili butun diognostik jarayoning ozgartirilishi bilan bog’liq.

Hususiyatlarini o’rganib ichki va tashqi aloqalrni taxlil qila turib pedagogik mavjud dalilarni tushuntirishga pedagagik xulosalar chiqarishga ma’lumotlarga o’z munosabatini shakillantirishga harakat qiladi

Pedagogik jarayonda bir qancha subektiv ma’lumot mavjud bolganligi sababli ushbu tamoyili. Maktabgacha ta`lim muassasasida ta`limni rivojlantirish natijasida pedagogik diagnostikani rivojlantirish va bolalarni xar tomonlama rivojlantirish sifatini oshirish asosiy muammolardan biridir.

Rioya qilish muhimdir shuning uchun pedagog oziga nisbatan ota talabchan bo’lishi fikirlarni ifodalashda ilmiy yondashuv qollashi ularni har tamollama tekshirishi kerak.

Daterminizim tamoyili bu tamoyili pedagagik holatlarning sabab – shartlarni ular orasidagi aloqalar va bog’liklarning turli qanuniyalarini takidlaydi pedagagik holat bazida boshqa aniq holatlaning tasiri natijasi sifatida poydo bolishini tan olish kerak shuning uchun ushbu aloqani izlab topish pedogogik diognostika qilishda sabablarni aniqlash uchun asos bolib xizmat qiladi.

Taxlil va sintez tamoyili. pedogogik diognostika abektga bir qator omillardan tashkil topganligi sabobli uninig negizigacha darhol yetib boorish mushkul buning uchun tahlil organilayotgan otektning hayoli taqsimlanib ketishi sifatida qollaniladi. Tahlili yordamida diognostika qilinayotgan obekt qanday mustakil elementlardan tuzilganligi qanday aloqalar munosabatlar bilan tafsiflanishi aniqlanadi buharakatlar turli tafsiflar belgilar hususiyatlarni aniqalshaga qaratilgan tahlil obektning ajratilgan qismlarni hayolan yagona bir jismga birlashtirishga yonaltirilgan sintez bilan bog’liq bolishi sababli tahlil va sintez diognostika jarayonda bir biri bilan uyg’unlashadi .

pedogogik diognostika tamoiyllari tizimining chegaralari bizningcha quydagicha; takidlash lozimki maskur tamoyillar pedogogik diognostikaning barcha bosqichlarda qollaniladi lekin pedogogik tamonidan qollash koeffitsienti turlicha u yoki bu tamoliylning qollanish hususiyati va ulishi har bir holatda maqsadi xajmi va diognostikaning tegishli bosqichi bilan aniqlanadi.

Pedogogik diognostika (tashhis qilish ) texnologiyalari

Agar texnologiyani bosqichlar ketma ketligi tizmi sifatda koradigan bolsak unda pedogogik diognostika texnologiyasi quyidagi korinishga ega boladi ;

1.obe’ktni pedogogik diognostika qilishning masadi va vazifalarni aniqlash;

2.o’tkaziladigan diognositkani rejalashtirish;

3.qulay diognostik vositalarni tanlash ;

4. diognostika qilanadigan obekt to’g’risida malumot yig’ish ;

5.otkazilgan diognostika natijasida oligan malumotni qayta ishlash taxlil qilish ;

6.haqoniy ma’lumotni taxlili qilish asosida diognostika qilinayotgan obekt komponentlarini yangi birlikka sintezlash ;

7. obe’ktning rivojlanish istiqbollari ;

8. pedogogik tashxisni asoslash va baholash ;

9. pedogogik tashxis natijalarini amalda qo’llash;

10.obe’ktni o’zgartirish maqsadida pedogogik jarayonni boshqarish korreksiyasi to’girlash ni amalga oshirish.

Nazorat savollari

1.Pedogogik diognostika-boshqoruv ma’lumotlarni olishning muhim vositasi sifati nimalardan iborat ?

2.Diognostika va o’zini-o’zi diognostika qilish deganda nima tushiniladi?

3.Pedogogik diognostika darajalari va tmoyillarini izihlang?

4. Pedogogik diognostika tashxis qilish texnologiyalari nimalardan iborat?

5-MAVZU.DIOGNOSTIK MUOLAJALARNI O’TKAZISHGA QO’YILADIGAN TASHKILIY PEDAGOGIK TALABLAR.

Reja:

1.Ta’lim olganlikni tashxis etishning mohiyati

2.O’quv jarayonida nazorat va hisobga olish funksiyalari

3.Ta’lim olganlikni natijalarni tekshirish va baholash tamoyillari

4.O’quv faoliyati natijalarni hisobga olish turlari, shakllari va metodlari

5.Bilim ko’nikma va malakalarni baholash mezonlari.

Mavzuning maqsadi: Ta’lim mazmuni va unga qo’yilgan zamonaviy talablar hamda o’ta maxsus kasb-hunar ta’limi (O’MKHT) da ularga e’tibor,shuningdek, O’MKHT tizimining me’yoriy va metodologik asoslarini ta’limoluvchilar ongiga singdirish.

Mavzuning vazifalari:

1.Ixtisoslashgan ilmiy tashkilotlar va yangi nomdagi fanlarning paydo bo’lishi hamda ular mazmuniga qo’yilgan talablarni ta’limoluvchilar ongiga singdirish.

2.Ta’lim oluvchilarga kompyuterning ikki muhim xususiyati to’g’ risida ma’lumot berish.

3.Nazariya va amaliy itintegratsiyasida ta’lim mazmunining roli va o’rnini yoritish.

4.Zamonaviy ta’lim mazmunining me’yoriy va huquqiy asoslari haqida ta’limoluvchilargama’lumotberish.

5.Ta’lim mazmuni tamoyillari va ulardan amaliy faoliyatda foydalanish mexanizmini ta’lim oluvchilar ongiga singdirish

6.Ta’limni insonparvarlashtirishda “o’z-o’zingni angla”tamoyiliga ama qilishining mazmun-mohiyatini yoritish.

7.Bo’lajak mutaxasislarni tayyorlash sifatini oshirishda o’quv rejadagi fanlar aloqadorligining ahamiyati.

8.O’quv rejalari va dasturlari hamda o’quv adabiyotlarni yaratishga yangicha yondashuv qilish ahamiyati.

9.Elektron o’quv adabiyotlar avlodini yaratish texnologiyasini ta’limoluvchilar ongiga singdirish.

10.O’quv-me’yoriy hujjatlar va o’quv adabiyotlardan ijodiy foydalanishga yo’llanma berish.

11.Zamonaviy darsliklarnining asosiy funksiyalari ta’limoluvchilar ongiga singdirish.

Mavzu bo’yicha tayanchi boralar:

Ilmiy–texnika,ta’lim mazmuni,ixtisoslashgan ilmiy kegashlar,kibernetika,infarmatika,geofizika,bionetika,ehtimollar nazariyasi,ergonomika,Ta’lim ,amaliyot, ”Ta’limto’g’risida”gi qonun, ”Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, DTS, Kasb-hunar ta’limi,Kasb-hunar kollejlari,o’quv reja,o’quv fanidan turi, o’quv qo’llanma, electron kitoblar, xalqaro standart tasniflash, ta’limning tarmoq standarti.

Kasb-hunar kollejlari va akademik litsey o’quv rejalari. O’quv dasturlari, darslik va o’quv qo’llanmalar tasniflari va ularni yaratishga yangicha yondashuv.

O’quv reja - har bir mutaxasislik bo’yicha malaka va DTSda keltirilgan talablarni taminlovchi muayyan ta’lim yo’nalishi bo’yicha o’quv faoliyati turlari, o’quv fanlari va kurslarning tarkibi, ularni kurs va semester davomida o’rganishning izchilligi va soatlarga qatnashishini belgilaydigan hujjat.O’quv rejasiga kirgan fanlar mazmunini o’quv dasturlari va mavzular tashkil etadi. O’quv rejasi o’quv shakllarini, o’quv predmetlarini ro’yhati va hajmini ularning o’quv haftalarini, yarim yilliklari bo’yicha taqsimlanishini belgilaydigan bo’lajak mutaxasislarni o’quv predmetlari, kasbiy va umum ta’lim tayyorgarligi orasida bog’liqlikni ta’minlovchi me’yoriy hujjat.

O’quv fani dasturi ham xuddi o’quv rejasi kabi muhim va davlat hujjati bo’lib,unda muayyan o’quv predmeti mazmuni ochib beriladi va o’quv yili davomida ta’lim oluvchilar tomonidan o’zlashtirilishi zarur bo’lgan bilim, ko’nikma va malakalar hajmi ko’rsatiladi. o’quv fani dasturi ta’lim mazmuni uning ta’lim oluvchilar tomonidan eng maqbul usullari,o’zlashtirilishining axborot manbalari ko’rsatilgan normativ hujjat.o’quv fani dasturilari tegishli ta’lim(umumiy o’rta,o’rta maxsus,kasb-hunar yoki oily ta’lim) turdagi barcha ta’lim muassasalari uchun yagona,uning talablari doim bajarilishi majburiydir.

Dastur tushuntirish xati,bo’lim va mavzular bo’yicha ajratilgan soatlar hajmi,dastur materiali mazmuni hamda tavsiya etiladigan adabiyotlar ro’yhatidan iborat.

O’quv dasturlari quyidagi tamoyillari asosida tuziladi:

1. 
   Dastur mazmunining ilmiy xususiyatiga egaligi.
   
2. 
   Dastur mazmunining ijtimoiy-g’oyaviy xususiyatiga egaligi.
   
3. 
   Nazariy g’oyalarning amaliyot bilan birligi.
   
4. 
   Dastur mazmunining ijtimoiy-tarixiy xususiyatiga egaligi va aniq g’oyaga asoslanganligi.
   
5. 
   Dastur mazmunining muayyan tizimgaega bo’lishi.
   
6. 
   O’quv predmetlari o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik,bog’lanishlarning mavjudligi.
   
7. 
   O’quv dasturini tayyorlashdagi ta’lim oluvchilarning psixologik va ruxiy xususiyatlarini e’tiborga olish.
   

Demak,o’quv rejasi va dasturi ta’lim muassasi ma’muriyati,ta’lim oluvchilar jamoalarining so’zsiz amal qilishlari lozim bo’lgan davlat hujjatlaridir.Ta’lim jarayonini samarali olib borish uchun mos darsliklar tayyorlanadi.

Darslik –DTS, O’quv dasturi, uslubiyati va didaktik uslublari asosida belgilangan, milliy mafkura g’oyalari singdirilgan, muayyan o’quv fanining mavzulari to’liq yuritilgan, tegishli fan asoslari mukammal o’zlashtirishga qaratilgan hamda turdosh ta’lim yo’nalishlarida foydalanish imkoniyatlari hisobga olingan nashr.

Demak,darslikbu –muayyan o’quv predmeti mazmunining o’quv dasturida ko’rsatilgan hajmda, didaktik talablarga muvofiq ravishda batafsil bayon qilingan kitob bo’lib uning xarakterli xususiyati darslik mazmunining o’quv dasturi mazmuniga mos kelishidir. Darslikdagi material bo’limlari bo’yicha taqsimlanadi.Har bir mavzu, muayyan bob,uning tarkibida bo’lgan band asosida beriladi.

Darslikning kirish qismida fanning jamiyatvatabiatdagio’rni,rolivametdologikasosi,maqsadi,vazifalarivayechiminikutayotganmuammolariboshqafanlarbilanbog’liqligi,bo’lajakmutaxasislarningilmiyfaoliyatidagiahamiyatihaqidagima’lumotlar, fangategishliso’zvaishlabchiqarishningzamonaviytaraqiyotihamdatalabaning fan bo’yichaegallashilozimbo’lganbilim,ko’nikmavamalakalarniyoritilishitalabqilinadi.Kirishtushunarlivaqisqabayonetilishilozim.

Darslikning asosiy matni- bu ta’limoluvchi tominidan o’rganilishi va o’zlashtirilishi majburiy bo’lgan o’quv axborotining asosiy manbai vazifasini bajaradi.Matnning mohiyatini asosiy tushunchalar,qonunlar,qoidalar,nazariyalar,mezonlar,tamoyillar va faoliyat usullari haqidagi bilimlarni tashkil etadi.Darslikdagi qo’shimcha materiallar.Bu matnlar asosiy matnda bayon etilgan holatlarni mustahkamlab va chuqurlashtirishga, kuch va qobilyatlarini rivojlantirishga yordamlashadi.Qo’shimcha matnlarga belgilashlar,hujjatlar materiallar amaliy ko’nikmalarni shakllantirishga yo’naltirilgan mashqlar,xulosalar,tavsiyalar ma’lumotlar kiradi.Darslikdagi mustaqil ishlash uchun savollar va topshiriqlar manbaiga quyidagi talablar qo’yiladi:

• 
  Ta’lim oluvchilar tomonidan o’tilgan mavzularning mustahkam o’zlashtirilishini ta’minlash;.
  
• 
  Ta’lim oluvchilarni bilim olishga qiziqtirishni rivojlantirish;
  
• 
  Fikrlash faoliyatini rivojlantirish, taqqoslash, sintez va tahlil qilish usullaridan foydalanailish mahoratlarini shakllantirish;
  
• 
  Ta’lim oluvchilarning amaliy topshiriqlarni bajara olish imkoniyatlarini inobatga olish;
  

Tasdiqlarning aniqligi va tushunarliligi,yagona namunaga mos kelishi.

Darslikning bilim va ko’nikmalarni nazorat qilish materiallari matndagi nazorat savollari ta’limoluvchilarni bilim olishga qiziqtirishni, mustaqil fikrlash faoliyatini rivojlantirish, taqqoslash,sintez va tahlil qilish usullaridan foydalanailish mahoratlarini shakllantirishi kerak.

Darslikdagi infarmatsion –uslubiy ta’minot-bu ushbu fanga oid asosiy va qo’shimcha o’quv manbalari, electron ta’lim resusrlari va uslubiy qo’llanmalarni o’z ichiga oladi.

Darslikdagi qo’shimcha ma’lumotlar matniga mazkur Darslikda foydalanish tartibi.o’quv materialini o’rganishga tegishli electron vositalar va ulardan foydalanish tartiblari kiradi.

O’quv qo’llanma–bu darslikni qisman to’ldiruvchi,muayyan fan dasturi bo’yicha tuzilgan va fan asoslarining chuqur o’zlashtirishni ta’minlovchi ayrim bob va bo’limlarni keng yoritishga yoki mashq va mashg’ulotlar olib borishga mo’ljallangan nashr.

Elektron o’quv adabiyotlar va ularni ishlab chiqishga qo’yilgan talablar

Keyingi paytlarda darslik va o’quv qo’llanmalar yaratishga yangicha yondashuvlar paydo bo’lmoqda. Bu borada electron o’quv adabiyotlar yaratish o’zining ijobiy pedogogik samaralarini bermoqda.Bunda electron kitoblar,electron nashr, elektronuslubiy qo’llanma, elektronforumlar vaboshqalar.Quyida ular uchun tasnif keltiramiz.

(multimedia kitob, yarim media kitob, giprcmedi i nal kitob, telemedia kitob kibcmctik kitob)!ar elektron nashr, icsurslari, elcktron uslubiy qo'llanma elektron forumlar, elcktro o’quv uslubiy materiallar, elektron o’quv nashri va shu kabilardir Quyida ular tavsiflarmi kcltiramiz.

Elektron darslik-bu anoanaviy darslikdan farqli id icgishli matcriallami dinamik talqinda, yagoni foydalantivclu uvclii turli ranglardan, multimedia, audio va video animatsiyal r dan orinli foydalangan holda tuzilgan yoxud dasturlarsh compyuter tcxnologiyasiga asoslangan oquv uslubini qoMInshp nt ni olishga hamda fatiga oid oquv materiallari, ilmiy adabiyotlnn ozlashtiril¡shíga moljallangan adabiyot. SHuning oquv hajmini toliq qamragan va masofaviy oqitish ¡sh uchun kompyuter texnologiyalariga asoslangan bolsa unda va ilmiy matcriallar faqat virtual (matn) shaklida, oquv maten (matn) va ikki olchamli grafík shaklida) multimedia ikki uch o'lchamli grafík ko`rinishida video, animatsiya ) shaklida, obektlarga nisbatan harakatlanish tasavvurini ifodalaydi .

Elektron kitoblarni yaratish ta'lim tilida tcxnologiyalarining keng joriy qilinishi, clektr cliiqilishiga va uning ta'lim-tarbiyada samara bilan yaratish jarayonidan iborat bo`ladi.

Elcktron kitoblar to'rtta yonalishdan

ma'Jumot beruvehi; oqítuvchi; imtihon oluvchi

Elektron kitoblar axborot turlari va ulari. Tuzatib berish bilan shugullanadi. Bunda multimediali kitoblar va axborot tashuvchi vositasiga jamlagan bolib, uni va videotasvirli ma'lumotlardan tashkil topgan boIerimmedia kitoblar-bu multimedia kitoblardan farqli ravishda inalumotlami etkazib berishda turli vositalarning kombinatsiyasidan foydalanuvchi kitoblar. Gipermedia kitoblar- bu multimediali kitoblarning takomillash-gan shakli bunda foydalanuvchi asosiy matndan tashqari turli qo'shimcha manbaalarga ham (sharhlarga, atamalarning izohlariga, tuzatishlariga) murojaat qilishi mumkin. Intellektual kitoblar-bu imtihon oluvchi kitoblarga oxshash bunda ta'lim oluvchilaming qobiliyatlari, bílim darajalari maxsus testlar yordamida ularning kompyuter bilan muloqot jarayonida aniqlanadi va baholanadi. Telemedia kitoblar-bu telekommunikatsiya vositalari yordamida masofadan o'clitishga xizmat qiluvchi kitobdir. Kibernetik kitoblar-bu matematik modellashtirish vositalari yordamida hodisalarni va obektlarni har tomonlama o'rganish va tadqiq qilishga yordam beruvchi kitobdir. Elektron ta'lim resurslari-bu muayyan fan boyieha yaratilgan elektron o'quv qo'llanma, elektron korsatmalar, elektron malumotnomalar, lugatlar, virtual stendlar, multimediali vositalar va boshqa elektron nashrlar majmuasidir. Elektron nashr-bu grafikli, matnli, raqamli, nutqli, mustaqil, video-foto va boshqa axborot obektlari majmuasidan iborat ular elektron axborot vositalari yoki kompyter tanmogi taqdim etishga moIjallangan. Elektron nashri-bu ta'lim oluvchilar tomonidan egallashi lozim bolgan bilimlar, konikmalar va malakalarni ijodiy va faol ravishda o'ziashtirishiga komaklashuvchi nashr bolib, u ilmiy-amaliy bilim sohasiga mos ravishdagi tízimlashtirilgan o'quv materialini oz ichiga oladi. Elektron uslubiy qo'llanma-bu ta'lim-tarbiya jarayonidagi pedagogik tajriba (amaliyot)ni umumlashtirish va uzatish hamda ta'lim-tarbiyaviy faoliyatníng yangi modellarini shakIlantirish va targatishga moljallangan nashr.Elektron o'quv yo`li – bu muayyan vaqt va oquv dasturidagi mu'lumot hajmini qisman olgan va fanni organishga tcgishlí ma'lumotni to'liq adaptatsiyaviy tili muhim va mustaqil organish uchun moljallab tayyorlangan.

Elektron oquv qollanmalar

Multimedidiali elektron oquv qollanmalar axborot texnologiyalaridan kompleks foydalanishninga e`tibor qaratiladi:

I. Maktabgacha t`limda lurli bo`ginlar va ranglilardan foydalanish.

2. Ma'lumotlarni tasviriashda turli xil rangli bezaash

3. Audio va video effektlar va ularni usullaridan foydalanish.

Multimedia muhitida elektron o'quv qo`llanma u oq rnuddatli va katta mablaglar talab qiluvchi muhim ham multimedia muhitida elektron oquv bosqichlarini hamda har bir bosqichida qabul qarorlarni oldindan belgilab olish maqsadga muvofiqdir.

Bunda quyidagi bosqichlarni bajarish zaruriy tanlash bosqichida multimedia muhitida I ta oquv fani tanlanadi;

tayyorgarlik bosqichida kurs matnni malumotli materíallarni tayyorlash, interfeys eskizlarini luuiylarini yaratish mo`ljallanadi;

asosiy bosqichida elektron o'quv qollanma bo'yicha ishlar amalga oshiriladi;

yakunlovchi bosqichda elektron oquv yil to`laqonli etkazish ishlari amalga oshiriladi. Bu bosqichda o'quv materialining qurilmasi yoki tuzilmasi ishlab chiqiladi, shuningdek, foydalanuvchi bilan o'zaro aloqa mexanizini loyihalashtiriladi. Asosiy va qo'shimcha elementlar ajratiladi, axborotli bloklarning tuzilmasi yaratiladi. Foydalanuvehi interfeysi, alohida bloklar va ekranlar o'rtasidagi asosiy alochilar ishlab chiqiladi. Multimediali materiallarni tayyorlashda odatda ikki olchamli grafikadan va "Macromedia Flash" dasturiga joyiashtirilgan interaktiv tizim Web-sa'ifalar yaratish uchun ham qulay vosita hisoblanadi. Multimediali clektron o'quv qo'llanmani yaratishda giperment, giperkorsatgich va ularga tasvir, kod nomi elementlarini kiritish hamda ularni o'zaro boglash maqsadida I-1TM L-giperment tahrirlagichdan foydalaniladi. Multimediali elektron-o'quv qo'llanma quyídagi afzalliklarga ega: multimediali elektron-oquv qo'llanmada o'quv materialining multimedia, giperment, ovoz, elektron doska shakllaridan foydalangan holda taqdim etilishi, o'quv yillarga berilayotgan o'quv materialini chuquroq va mukammalroq o'zlashtirish, dars mavzusi boyicha toliq tasavvurga ega bolish imkonini beradi; multimediali elektron-o'quy qo'llanmada erallayotgan malumotlarning harakati, rang, tovush va jonli tasvirlar hilan uyg'unligi mavzuni o'rganishda monoton (bir xil)likka chek qo'yadi; . oqituvchi va o'quvchi ortasida interaktiv tizim vujudga kelib, bevosita aloqa natijasida eltuvchi dars jarayonida o'quychilarning faolligiga garab ularni baholash bu imkoniyatiga ega bo'ladi; multimediali elektron-o'quy qo'llanmada darajasi va sur'atini o'rganuvchining o'zi tanlash imkoniyati individuallashtirish imkonini beradi; multimediali elektron-oquv qo'llanmaga kiritilgan test topshiriglari va oz-ozini tekshirish uchun savollar o'quvehini oz-ozini tez va samarali babolashga va zaruriyatga garab, tuzatishlar kiritishga imkon beradi olingan bilimiar o'quvchi xotirasida uzi" Jal s b, kerak bo'lgandu amaliyotda qo4llash imkoniyatiga vositasidir.

Elektron pochta-bu axborot almashish

Undan foydalauuvchi xar qanday o’quv muassasasi, hattoki terminal orqali kerakii manzilni ko'rsatgan holda axborot olíb olish mumkin. Buning uchun axborot kompyuterli bilan tegishli manzilning elcktron qutisiga fayl jo’natiladi.

Elektron forumlar bu Internet jami foydalanib o'tkaziladigan semínarlardir. Seminar materíallami beradi. Uning mazmun-mohiyatini lili 1 adi yokí mavzu mazmunini muhokama etadi. Seminal kuchi bilan tanishtiradi, savollarga javob beradi, o`z xulosa ishtirokchi muhokamada ishtirok etadi. Muhokama

Xulosalar asosida seminar qatnashchisi to’g’ri aniqlagan bilimlami mustahkamlashga ta'sir etadi.

Elektron shaklidagi o`quv uslubiy materiallar, elektron o’quv qo’llanmalari, elektron kutubxonasi sig'imdagi audio vizual materiallar, interaktiv kursda hisoblash tajribasini o`tkazish uchun laboratoriyalarini o'tkazish bo'yicha tizimlar.

O’qituvchilarni o’quv dasturlarida o`qituvchi bu ta'lim oluvchilami tayyorlash uchun xalq oldida, davlat oldida, jamiyat oldida bolalarga ta'lim-tarbiya berish uchun maxsus tayyorlagan faoliyat bilan kasbiy jihatdan shug'ullanuvchi shaxs.

O’qituvchi va o’quvchining dasturli bu alohida ahamiyasiz harakatlarni yo'qotish, samarali rejalashtirilgan natijalarga o'z vaqtida erishish jarayonidan iboratdir. Bunda o'qituvehi texnolog-nazoratehi sifatida qatnashadi. Ushbu jarayonda ta'lim maqsadini aniq ifodalab olish muhim ahamiyat kasb etadi. O'qituvehilar o’z kasbiy faoliyatini olib borishdagi o'quv dasturlari va darsliklardan foydalanishda doimo ularda quyidagi savollarga javoblar kerak:

I .Ta’lim oluvchilar qanday konsepsiya (qarash)ni talqin qilishi va unga amal qilishi kerak.

2. Konsepsiya bilan tanishish uchun ta'lim oluvchilar qanday faoliyatni amalga oshirishi kerak.

3.Ta'lim oluvchilar nimalarni kuzatishlari va yozib borishlari kerak, oluvchilarga qanday ko’rsatmalar berish kerak oluvchilar axborot yoki kashfiyotlarning qanday turlari to’g'risida fikr yuritishlari kerak.

6.Ularning "kashfiyotlari"ni umumlashtirish uchun men ta'lim oluvchilarga qanday yordam bera olaman

7.Men ta'litn oluvchilarni qanday boshqarishni va ularning tushunishlari yetarlicha bo’lmasada, alar aniqlashi mumkin bolgan narsalarni ulargá yetkazishdan to’xtatib turishim mumkin. Ular konsepsiyani togri shakllantirish (ifodalash)lari uchun ulardagi mavjud axborotdan foydalanishda men ularga qanday yordam bera olaman

8.Agar ta'lim oluvchilar "nima uchun ana shu konsepsiya muhim bo’lib hisoblanadi?" deb mendan so'rashsa, men ta'lim oluvchilarga qanday javoblami keltirishim mumkin

9. Ta 'lim oluvchilar ushbu konsepsiyaga daxldor bolgan avvalgi tajribalarga egadir! Men ushbu konsepsiyani ta'lim oluvchilarning intellektual salohiyati va tajribasi bilan qanday boglay olaman

10. Ushbu konsepsiya ta'lim oluvchilarga muayyan fandan o'zlari uchun foydáni korishda yordam berishiga qanday misollar bor Fan, texnika-texnologiyava jamiyatning ozaro inunosabatlarini tushuni Fan tarixi va mohiyatiga oid axborot olish uchun ularga

Zamonaviy darslikka muammoli vaziyatl:savollar, masalalar va topshiriqlami kiritish orqali talab aruri i staqil ilash va topishga e'tiyoj hamda qiziqish uyg'oli

Zamonavív darslik quyidagi asosiy funksiyalar:

1. Axborotni uzatish funksiyasi. Bu funksiya ' boyicha egallashi majburiy bo'lgan bilim va ko’nikmalar olinishini ta'minlaydi.

2. Muvofiqlashtiruvchi funksiya. Darslikni bu materialni loyihalash jarayonida boshqa oqimini materiallami o'rganish ular orasidagi uzviylik oqimini tez ozlashtir¡sh va olgan bilimlarni chuqur amaliy faol¡yat jarayonida qo'llash yollarin¡ topishni qamrab qat'iy

3. Tizimlovchi funksiya o`quv fani mazmun ketma-ketlikda oddiydan murakkabga qamrab boshlaydi.

Darslikning ushbu funksiyasi, biringhidan o'quv vaqtga bogliq bolgan asosiy nazariy bilim, amaliv koni' va r o*zida qamrab olishi; ¡kkinchidan, darslikda bironir clioining ta'minlanishi; tichinchidan, darslikda alohida katta ishga talabalaming individual extiyojlariga yonaltirilgan

to'rtinchidan, o`quv materiallari o'zida reprodukliv holda produktiv jihatlami o'zida qamrob olishi chalar va terminlar aniq bir tartibda saqlanishini ta'minlash kerak.

4. Mutaxassislikka yonaltirilganlik funksiya mini talabaning mutaxassislik bo'yicha ishlab chiqarísh va texnika va texnologiyalari togrisidagi asosiy fundan I uis i bilimga ega bolishini ta'minlashi hamda kelajakda tillarni mustaqil tahlil qilish va o`zlashtirish ko`nikmalari kerak 5. Didaktik funksiyasi. Talabalarning qobiliyati va ehtiyojiga mos ravishda o'quv materiallarini mustaqil o'zlashtirishga matnda asosiy mazmunini ajratish, tahlil qilish, urnumlashtirish va xulosalash konikmalarini shaktlantirish uchun xizmat qiladi 6.0szlashtirgan bilimlarni mustahkarnlash va oz-o'zini nazorat qilish funksiyasi 7.Mustaqil bilim olishga qiziqtirish va ijodkorlikka undovchi funksiyasi. Ushbu funksiya talabalarga mustaqil tanda ta'lim olishga botgan ishtiyoq, c'tiyoj va zaruriyatni uyg'otishi, qiziqtirishi, etishmaydigan bilimlarni mustaqil tarzda toldirisliga yordain berishga yonaltirilgan 8.R ivojlantiruvchi — tarbiyalovchi funksiya. Ushbu funksiya o'quv materiallari asosida shaxsning vatani va xalqiga ma'naviy-insoniy xislatlar: vatanparvarlik, mchnatsevarlik kabi ijobiy xislattarning faol shakIlanishiga ko' mak berishdan iborat. I. Bosnia shaklda Kirish. Darslikning kirish qismida fanning jamiyat va tabiatdagi o'rni, roli va tnetodologik asosi, maqsadi, vazifalari va cchimini kutayotgan mitammolari, boshqa fanlar bilan bolajak mutaxassisning kasbiy faoliyatidagi aliamiyati haqida malutnotlar, fatiga tegishli soha yoki ishlab chiqarishning zamonaviy taraqqiyoti yoritilishi talab cplinadi. Kirishning oxirida fan boyieha umumiy o'quv maqsadlari keltirilishi kerak. Crquv maqsadlari oldindan kozIangan yakuniy talim natijalari tavsifidir. Darslikning ikkinchi gismi quyidagi afzalliklar va imkoniyatlariga ega: darslikning ikkínchi gismi ochiq tizim istalgan paytda yangi oqtív materialini va songgi yutucpar haqida yangiliklarni kiritish imkoniyatiga ega; ta'Inn oluvchining tnustaqil bilim olish, iztanish va ijodiy ishlash qobiliyallarinirivojlantirishga, o'z-o'zini baholashga iinkoniyal yarati: murakkab obektlar, jarayonlar va hodisalar haqick: Easuvvur hosil gildiradi; clektron topshiriglar va testlarining ko'p varianthligi, xilligini o'rganilayotgan inaterialni korish, eshitish va etnok: ; yo'llari tushunishni engillashtiradi; Kotnpyuterli qo'llab-glivvatlashlardan rcln1 mohiyatiga diqqatni jalb etgan !mida kop sonl: i ina garab chigish va ko'proq amaliy masalalar eehishra imkon yaratadi. Darsliklar yangi avloclining talaba va ogituvehi faoliyatini uygunlashtini lozim i 0zbelciston Respublikasining tog'r akademik litsey va kasb-hunar Ta'lim stand: u-Haz-Mi ishlab chigish va Int vo: 1 un: 'ira' larni hiri eal na-lish ing hga abiLla shi: o oi iq etISI. Kasb-hunar pedagogikasi ijtimoiy it ning faoliyat ko'rsatish uchun zarur bo'lgan am: shaxsiy fazilatlarni shakIlantirish ciontiniya: !ir vositilari hamda haqiclagi pedagogi Talim — ilrn berish va tarbiyalaslmi aql-zakovat va ilm borasidagi kueh-quvvatiiii 1. ojiaili oldidagi oz mas'uliyatini anglaydigan, shaktlantirish maqsadin; ko'zlaydi hisoblanadi 0zbekiston Rcspublikasining tizimi pedagogikasining metodologik 0zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi O'zbekiston Respblikasining " Ta'lim to'grisida"gi Qonuni; -0zbekiston Respublikasining "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi". SHuningdek, buyuk mutafakkirlar va olimlarning talim-tarbiya haqidagi g'oyalari, hukumat qarorlari, farmon va farmoyishlar kabi Mustaqil O'zbekistonníng "Ta'lim to'g'risida"gi ilk Qonuni 1992-yil 2-iyuldan =alga joriy etilgan bolib, u VII bol im 44-moddadan iborat cdi. Amaldagi "Ta'Iim to'g'isida"gi Qonun 1997-yil 29-avgustda qabul qilingan bolib, u 34 ta moddadan iborat. Bu qonunga binoan Respublikamizda shu paytgacha hech bir mamlakatda avval ishlab chiqihnagan va amalga joriy etihnagan "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"Ozbekiston Respublikasi Oliy Majlisi I X sissiyasida 1997-yíl 29-avgust kuni qabul qilindi. Amaldagi orta maxsus, kzisb-henar ta'Iimidagi tayyorlov yonalishlari kasblar va ixtisosliklar umtuniy davlat tasniflagichi (2006-y ) 0zbekiston Respublikasida texnikaviy, icitisodiy va ijtimoiy axborotlarni tasniflash va kodlashtirish boyicha yagona tuzilma tarkibiga kiradi va Vazirlar Mahkamasining "Uzluksiz ta'lim tizimi uchun Davlat standartlarini ishlab chigish va joriy etish togtrisida"gi 1998-yil 5-yanvardagi 5-sonli Qarori asosida ishlab chigilgan. Orta maxsus, kasb-hunar ta'Iimidagi tayyorlov yonalishlari kasblar va ixtisosliklar umumdavlat tasniflagichini joriy etish Oliy va orta maxsus talim vazirligi tomonidan 0zbekiston Respublikasi standartlari bilan birga tasniflagichlarni ishlab chigish va yuritish tartibiga "OzDSt 6.01.02.95."ga muvofiq ravishda amalga oshiriladi. Tasniflagich orta maxsus, kasb-hunar ta'limi o'quv yurtlari bitiruvchilarini ish bilan ta'minlovchilar, orta maxsus, kasb-hunar talhnida Davlat Tallm standartlari o'quv rejalari, dasturlari va boshqa me'yoriy hujjatlarni ishlab chigaruvchilar, Ta'lim muassasalari rahbarlari, Respublika va mahalliy boshqaruv tashkilotlarining mutaxassislari, vazirliklar, muassasalar va boshqa respubhkamiz xojaliklarini rivojlantirishda faoliyat korsatayotgan subektlar uchun moljallangandir. Tasniflagich kasb-hunar kollejlari va boshqatashkilot hamda nutassasalarning qaysi-shakhdan qat'iy nazar aynango'llani1ishi shart.