Urganch davlat universiteti filologiya fakulteti

Olchin (alchin) — bir qancha turkiy xalqlar, jumladan, qozoq, tatar, no‘g‘ay, o‘zbek (qovchin, qatag‘on) qabilalari tarkibiga kirgan qabila ittifoqi. O‘zbek urug‘lari tarkibida ham Olchin urug‘i mavjud hisoblanadi Olchin o‘zbeklar Buxoro vohasida, Qashqadaryo viloyatining hozirgi Kasbi tumanida yashaganlar va alimuli, boyuli, jetiuruv urug‘lariga, ularning har biri, o‘z navbatida, 6 ta urug‘ga bo‘lingan. Bag‘dod, To‘raqo‘rg‘on, Kattaqo‘rg‘on, Navbahor, Navoiy, Gurlan, Bag‘dod, Payariq, Narpay, Xatirchi tumanlarida Olchin, Bog‘ot tumanida Olchinsolma, Oqdaryo tumanida Olchintepa qishloqlari mavjud. Olchinlar qadimiy turkiy xalqlardan boʻlib, milodning boshlarida Oltoyda va Irtish daryosi yaqinidagi choʻllarda yashaganlar. Keyinchalik (6-asrdan) Turk xoqonligi, Kimaklar davlati, qipchoqlar ittifoqi va boshqalar tarkibida boʻlgan.
Moʻgʻullar davlati parchalanishi bilan Olchinlar Noʻgʻay Oʻrda va 16-asr oʻrtalarida esa qozoq xalqi tarkibiga kirgan. Olchinlarning ayrim guruhlari boshqird, Qozon tatarlari, Qrim va ba’zilari Shimoliy Kavkaz noʻgʻaylari va qoraqalpoqlar, kichik bir qismi oʻzbeklar tarkibida ham bor. 1926-yildagi berilgan maʼlumotlariga koʻra, Buxoro vohasida (2525 kishi), Karmana atrofida (750 kishi) va Qashqadaryoning quyi oqimida (Olchin qishlogʻida, 300 kishiga yaqin) yashaganlar degan ma’lumotlar mavjud⁴⁰.
Olchin qishloq. Turkiy olchin qabila. urug‘ jamoasining qishlog‘i. Olchin/alshin (ala-ko‘p, ulug‘, buyuk, katta; chin/shin/sin-odam, kishi; xalq, qabila) qabilasi aholisining miqdoriga ko‘ra nomlangan⁴¹.
Naymanlar – mo‘g‘ul urug‘i deb hisoblanar edi; olimlar naim so‘zi mo‘g‘ulcha «sakkiz» ma’nosini anglatadi deydilar.
Etnograf N.A. Aristov nayman so‘zi Sibirdagi Nayma daryosi nomidan olingan degan fikrni bildirgan. So‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra naymanlar asli turkiy qabila bo‘lib, sakkiz o‘g‘uzlarni mo‘g‘ullar o‘z tiliga moslab nayman deb ataganlar.
Acha-Do‘rman- makur nom Ochamayli (Achamayli) so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib u yuz urug‘ining bir bo‘lagi. Ho‘kiz yoki qo‘tosga uriladigan yoki bolalar minishi uchun mo‘ljallangan egar ochamay deyilgan. Demak, bu urug‘ning tamg‘asi egar shaklida bo‘lgan. Etnograf N.A. Aristov ochamayli urug‘i och (ach) degan qadimgi qabila nomi bilan atalgan bo‘lsa kerak, deb taxmin qiladi.
T.Nafasov fikrga o‘ra esa” Achamayli qishloq. O‘zbek xalqining kenagas qabilasiga mansub achamayli urug‘i jamoasining qishlog‘i. Achamay (boy qushining bir turi) qushini totem deb qabul qilgan urug‘ jamoasi - achamayli⁴².
Qarg‘alar — umumturkiy etnonim: oltoyliklar, boshqirdlar, qoraqalpoqlar, qirg‘izlar, xakaslar, o‘zbeklar (qo‘ng‘irot va yuz qabilalari) tarkibida qayd qilingan urug‘. O‘zbek qipchoqlar va saroylar ichida qarg‘aoyoq yoki qarg‘aoyoqli urug‘i uchraydi. Qorako‘1 tumanida Qarg‘a, Gurlan, Bog‘ot tumanlarida Qarg‘alar, Go‘zalkent, Sariosiyo tumanlarida Qarg‘ali toponimlari uchraydi (Qarg‘ali toponimi «qarg‘a ko‘p joy» ma’nosida bo‘lishi ham mumkin).
Dehqon - Qadimda bu qishloq aholisining ko‘pchiligini dehqonlar tashkil etgan deyiladi. Bu nom hozirgi kunda “asosiy kasbi ekin yetishtirish, dehqonchilik bilan shug‘ullanuvchi kishi”⁴³ ma’nosini ifodalaydi. Biroq bu so‘z qadimda forscha “deh” – qishloq, “qaon” – xoqon ya’ni qishloq hukmdori ma’nosida ishlatilgan.⁴⁴
Omonqo‘ltiq - Mazkur hudud qadimda daryo suvi toshgan paytda ikki quruqlik orasida suv bosmay qolgan hudud bo‘lgan. Geografik jihatdan olganda quruqlik ichiga suqilib kirgan suv qo‘ltiq deyiladi⁴⁵. Shuning uchun bu joy nomiga “qo‘ltiq” so‘zi qo‘shilgan. Nomdagi “omon” so‘zi esa mahalliy xalq suv toshqinlaridan omon qolgan hudud bo‘lganligi uchun aynan shu tarzda ifodalanadi. Bu so‘z o‘zbek tiliga xos so‘z bo‘lib juft so‘z sanaladi.