Урганч – 2020 маъруза мавзулари ва унинг ҳажми «Тасдиклайман» Кафeдра мудири

Тупроқнинг 1 м. ли қатламининг ЧДНС, критик намлиги
ва фаол нам захиралари, м³/га

Тупроқлар	ЧДНС	Суғоришлардан олдинги намлиги (Wкр ёки Wсо)	Фаол нам захираси (Wф)
Қумли ва қумлоқ	1200–2000	600–1200	600–800
Ўртача қумоқ	2100–2800	1500–1900	600–900
Оғир қумоқ ва соз	2900–3600	2200–2600	700–1000

Ер юзаси (тупроқ устидан)дан суғориш жараёнида тупроқнинг чуқур қатламларига сувни сингиб кетиши ва оқова ташланиши (15–25%) ҳамда ёмғирлатиб суғоришда атмосферага буғланишини (6–25%) ҳисобга олган ҳолда брутто ҳисобидаги суғориш меъёри (m_бр) аниқланади. Бунинг учун нетто суғориш меъёри (m_нт) сув исрофгарчилигини ҳисобга олувчи коэффициентга кўпайтирилади (10- жадвал).

10- жадвал
Ер юзасидан ва ёмғирлатиб суғоришларда сув исрофгарчилиги
коэффициенти миқдорлари

Суғоришни қўллаш шароити	Эгатлаб ва йўлаклаб суғоришда сув тақсимлаш усуллари		Ёмғирлатиб суғориш
	чим ва қоғоз салфетка билан	махсус қурилмалар ёрдамида	очиқ каналлар орқали	ёпиқ қувурлар орқали
Яхши	1,15–1,2	1,1–1,15	1,15–1,2	1,1–1,15
Ўртача	1,25–1,3	1,2–1,25	1,2–1,25	1,1–1,2
Мураккаб	1,3–1,35	1,25–1,3	1,25–1,3	1,15–1,25

Суғориш меъёри иқлим ва об-ҳаво шароитлари, тупроқ ва сизот сувларнинг шўрланганлик даражасига боғлиқ ҳолда аниқланиши лозим. Масалан, жанубий иқлим минтақасида ғўза тез-тез ва катта меъёрларда суғориб турилса, шимолий иқлим минтақасида, аксинча, кам суғорилади. Енгил механик таркибли тупроқларда экинлар кичик меъёрларда (600–700 м³/га) ва оғир тупроқларда катта меъёрларда (1000–1200 м³/га) суғорилади.

Суғориш меъёри бевосита суғориш усуллари ва техникасига боғлиқ ҳолда турлича миқдорларда бўлади (11- жадвал).
3. Ҳисобий қатлам қалинлиги (h, м) тупроқни аэрация зонасининг литологик тузилиши, гидрогеологик шароит, ўсимлик илдиз тизимининг ривожланганлик тавсифи ва бошқа омилларга боғлиқ ҳолда ҳар хил бўлади (12- жадвал). Бу кўрсаткич картошканинг ўсув даври бошларида 0,25–0,3 м ва охирида 0,5–0,6 м. га, бошоқли донли экинлар учун тегишлича 0,4–0,5 ва 0,7–0,8 м, кўп йиллик экинлар – 0,5–0,6 ва 0,8–0,9 м, қанд лавлаги учун 0,3–0,4 ва 0,7–0,8 м. га тенг.

11- жадвал