Uo‘K: 53(072) kbk

5.49. Kyubner transformatori –Трансформатор Кюбнера - 
Koebner’stransformers
Kyubner 
transformatorida 
ham 
uch 
fazali 

---

171
notortuvchi iste’molchilarni ta’minlash uchun 10(35) kV kuchlanishli uch 
fazali chulg‘amlar joylashtirilgan (5.15-rasm). Uch fazali tizim nosimmetrik 
a) 
b) 
5.15-rasm. Kyubner transformatori:
a
–chulg‘amlar ulanish sxemasi; 
b
– 
kuchlanishlar vektor diagrammalari 
yuklamasini energetik tizim va iste’molchilar ish rejimlariga ta’siri 
o‘rganilganda kuchlanishlar nosimmetriyasi asosan elektr uzatish 
liniyalaridagi kuchlanish pasayishlari bilan aniqlanadi. Bu kuchlanish 
pasayishlari esa tortuvchi nimstansiyalarning joylashish o‘rni va ularning 
yuklamalariga bog‘liq bo‘ladi. Tortuvchi nimstansiyalar liniyalarga qanday 
ketma-ketlikda ulanishidan qat’iy nazar har bir fazada bir xil kuchlanishlar 
pasayishiga erishib bo‘lmaydi, chunki nosimmetrik yuklamalar elektr 
energiyasi manbalaridan har xil masofada joylashgan bo‘ladi. Bu holatga 
amalda qo‘llaniladigan tortuvchi nimstansiyalarni manba bilan ta’minlash 
sxemasi ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Chunki nimstansiyalarni navbati bilan 
liniyaning u yoki bu fazasiga ulash har bir alohida faza yuklama 
nosimmetriyasini oshirib yuboradi. Bundan tashqari, tortuvchi nimstansiyalar 
yuklamalari keng diapazonda doimiy ravishda o‘zgarib turadi va 
nimstansiyalar yuklamalari umumiy holda bir-biriga teng bo‘lmaydi. 
5.50. Ko‘ndalang kompensatsiya 
–
Поперечная компенсация - 
Transverse compensation
- bir fazali o‘zgaruvchan tok zanjirida induktiv 

---

172
qarshilikni kamaytirish maqsadida unga kondensator batareyalari ko‘ndalang 
ulangan sxema.Ko‘ndalang kompensatsiya qurilmasi(K.k.q.) elektr 
energiyasi iste’molchilari shinalaridagi kuchlanishni oshirish yoki rostlash, 
bir, ikki va uch fazali nosimmetrik yuklamalarni ta’minlovchi uch fazali 
tarmoqlar tok(kuchlanish)larini simmetriyalash maqsadida qo‘llaniladi. 
Tortuvchi nimstansiyalarda K.k.q. tortish chulgam‘lariga elektr energiyasi 
iste’molchilariga parallel ravichda ulanadi (5.16- rasm). K.k.q. sxemasida 
kondensatorlar batareyasiga ketma-ket rezonansli reaktor ulanadi. K.k.q. 
ulanmaganda tortish jarayoni uchun kerak bo‘ladigan reaktiv energiya aktiv 
energiya bilan birga elektr stansiyalarida ishlab chiqariladi.
5.16-rasm. Ko‘ndalangsig‘im 
kompensatsiya qurilmasining 
ulanish sxemasi:
1 – tortuvchi 
nimstansiya; 2 – kondensatorlar; 3 – 
reaktor; 4 – relslar; 5 – elektrovoz; 6 - 
kontakt tarmog‘i; 7 – kuchlanish 
transformatori. 
Elektr energiyasini tashqi va tortish elektr ta’minoti tizimlari tarmoqlari 
bo‘ylab uzatishda elektr energiyasi isroflari kuzatiladi. Tortuvchi 
nimstansiyalar yoki tortish tarmoqlarida K.k.q.ning o‘rnatilishi yuklamalarni 
ta’minlashda tortish tarmog‘iga bevosita ulangan K.k.q. kondensatorlaridagi 
reaktiv energiyadan foydalanish imkoniyatini beradi. Buning natijasida 
tortish tarmoqlaridagi energiya isrofi kamayadi va elektr harakat tarkibi tok 
qabul qilgichidagi kuchlanish ortadi. 
O‘zgaruvchan tok tortuvchi nimstansiyalarida tortuvchi yuklamalarni 
uch fazali ta’minlash manbalariga nosimmetrik ulanishi sababli bir yoki ikki 
fazali ko‘rinishda yasalgan rostlanadigan yoki rostlanmaydigan K.k.q. dan 
foydalaniladi. Rostlanmaydigan bir fazali K.k.q. tortuvchi nimstansiyalarda 
yoki tortish tarmog‘ida – seksiyalash postlarida o‘rnatiladi. K.k.q. seksiyalash 
postida o‘rnatilganda reaktiv energiya kompensatsiyasi hamda elektr 
energiyasi isrofi va kuchlanish yo‘qoloshining pasayishi nafaqat tashqi elektr 

---

173
ta’minoti tizimida, balki tortish tarmog‘ida ham yuz beradi. K.k.q. statsionar 
va ko‘chma bo‘lishi mumkin. Ko‘chma K.k.q. vagonga montaj qilinadi. 
Poyezdlar harakati o‘lchamlari katta bo‘lganda va og‘ir yuk poyezdlari 
harakatini tashkil qilishda tortish tarmog‘ida kuchlanishni tortuvchi 
nimstansiyalardagi transformatorlar kuchlanishlarini rostlash qurilmalari 
yordamida oshirish kerakli samarani bermaydi. Shuning uchun ham bunday 
hollarda seksiyalash postlarida rostlanadigan K.k.q. o‘rnatiladi. Bir fazali 
rostlanadigan 
K.k.q. 
tortuvchi 
nimstansiyalarda 
reaktiv 
energiyani 
kompensatsiyalashva 
tortish 
yuklamalarini 
simmetriyalash 
uchun 
qo‘llanilishi mumkin.