|
5.42. Katod stansiyasi
(K.s.)
–Катодная станция – Cathodic station
- katod himoyasi elementi bo‘lib, o‘zgaruvchan tok manbaidan rostlanuvchi
trancformator orqali ta’minlanadigan to‘g‘rilagich sxemasidan iborat bo‘ladi.
Tok yoki kuchlanishning berilgan qiymati bo‘yicha ish rejimi rostlanadigan
168
avtomatik K.s. keng qo‘llaniladi. iqtisodiy jihatdanqulay hisoblangan tokni
uzlukli ravishda yetkazib beradigan K.s. ham mavjud.
K.s. himoya qilinayotgan yer osti inshoati bo‘ylab ma’lum bir
masofalarda joylashtiriladi.
5.43. Katod zonasi – Катодная зона – Cathodic zone -
yerga nisbatan
manfiy potensialga ega bo‘lgan rels tarmog‘i yoki yer osti inshoati uchastkasi
(kitobning
potensial zona
qismiga qarang!).
5.44. Katod-drenaj himoyasi – Катодно-дренажная защита -
Cathode-drain protection -
Drenaj-katod himoyasi
ga qarang!
5.45. Kuchlanish pasayishi– Падение напряжения - Voltage drop
-
tortish tarmog‘i tegishli uchastkasining boshi va oxiridagi kompleks
kuchlanishlar ayirmasi, ya’ni kuchlanishlar geometrik ayirmasi.
5.46. Kuchlanish yo‘qolishi –Потери напряжения - Voltage losses
-
tortish tarmog‘i tegishli uchastkasi boshi va oxiridagi kuchlanishlar modul
qiymatlarining ayirmasi, ya’ni kuchlanishlar arifmetik ayirmasi.
5.47. Kuchlanishlar nosimmetriyasi
(K.n.)
– Несимметрия
напряжений -voltage inbalance -
tortish tarmog‘ining barcha elementlarida
toklar
nosimmetriyasi
tufayli
fazalar
va
fazalararo
kuchlanishlar
qiymatlarining o‘zaro teng bo‘lmasligi hamda (yoki) ularning o‘zaro faza
jihatdan siljishi
120
0
dan farq qilishi. Eng katta K.n. elektr energiyasining
nosimmetrik iste’molchilari shinalari (tortuvchi nimstansiyaning 27,5 kV
shinalari)da bo‘ladi. Istalgan nosimmetrik uch fazali kuchlanishlar tizimini
to‘g‘ri, teskari va nol ketma-ketlikli uchta uch fazali kuchlanishlar simmetrik
tashkil
etuvchilari
tizimiga
yoyish
mumkin(
Nazariy
elektrotexnika
bo‘limining tegishli atamalariga qarang!
).
Tortuvchi nimstansiyalar transformatorlari (TNT) chulg‘amlarining
ulanish sxemalari shunday tanlanadiki, bunda kuchlanishning nol ketma-
ketlikli tashkil etuvchisi paydo bo‘lmasin. Fazalar yoki fazalararo
kuchlanishlar nosimmetriklik darajasi kuchlanish nol ketma-ketlikli tashkil
etuvchisi vektori modulining kuchlanish to‘g‘ri ketma-ketlikli tashkil
etuvchisi vektori moduli(yoki mos faza yoki fazalararo kuchlanish nominal
qiymati)ga nisbati bilan aniqlanuvchi
𝛼
𝑉
2
koeffitsiyent orqali baholanadi.
Tortish yuklamalari uch fazali transformatorlardan ta’minlanganda 27,5 kV
shinalarda yuzaga keladigan K.n. elektr harakat tarkibi uchun uncha xavfli
hisoblanmasa-da (tortuvchi nimstansiya ta’minlash yelkalaridan bittasida
kuchlanishni ruxsat etilgan maksimal kuchlanish(29 kV)dan ortib ketishi
169
bundan mustasno), u nimstansiya o‘z ehtiyojlari yuklamalari, ikkita sim-
rels(ISR) tizimidan ta’minlanadigan notortuvchi iste’molchilar va TNT
larining “tuman” chulg‘amigan elektr energiyasi olayotgan iste’molchilar
uchun xavfli hisoblanadi. Nimstansiya o‘z ehtiyojlari uchun transformatorlar
birlamchi chulg‘amlari TNT 27,5 kV li shinalarga ulanadi, bunda 27,5 kV li
shinalarda yuzaga keladigan K.n. 380/220 yoki 220/127 V li tarmoqlarda
K.n. paydo bo‘lishiga olib keladi.
Yoritish asboblari va asinxron motorlar K.n. ga eng sezgir qurilmalar
hisoblanadi. Istalgan turdagi elektr energiyasi iste’molchisi uchun
𝛼
𝑉
2
≤ 0,02
gacha ruxsat etiladi. 27,5 kV li shinalarda esa
𝛼
𝑉
2
bu qiymatdan sezilarli ortib
ketishi mumkin. K.n. darajasi katta bo‘lganda, past kuchlanishda, yoritish
asboblarining yorug‘lik oqimi kamayadi, kuchlanish ortib ketganda esa
asboblar o‘ta yuklanish rejimida ishlashga majbur bo‘ladi, bu esa, tabiiyki,
ularning xizmat qilish muddatini kamaytiradi.
𝛼
𝑉
2
ning katta (0,1 gacha)
qiymatlarida asinxron motorlar ularning stator va rotorlarida paydo
bo‘ladigan teskari ketma-ketlikli toklar ta’sirida ortiqcha qiziydi. Bu esa
chulg‘amlar izolyatsiyalari eskirishini tezlashtiradi va motorlar xizmat qilish
muddatlarini qisqartiradi. Bundan tashqari,
𝛼
𝑉
2
> 0,1
bo‘lganda elektr
motorlar hosil qilayotgan aylantiruvchi moment sezilarli kamayadi. K.n.
boshqariladigan va boshqarilmaydigan statik o‘zgartgichlar, elektr yoy
pechlari va boshqa elektr energiyasi iste’molchilari ishiga salbiy ta’sir qiladi.
ISR tizimidagi K.n. uni elektr energiyasi bilan ta’minlayotgan tortuvchi
nimstansiyaning 27,5 kV li shinalaridagi K.n.ga ko‘p jihatdan bog‘liq
bo‘ladi. Shuning bilan birga ISR tizimidagi K.n. yana ular fazalari
qarshiliklarining o‘zaro teng bo‘lmasligidan ham ortadi. Bundan tashqari,
kontakt osmasi simlari yaqinida osilgan ISR simlarida katta qiymatli
kuchlanishlar induksiyalanadi. Tortish yuklamalarining xarakteri, ISR tizimi
yuklamalarining quvvati va ularni tortuvchi nimstansiyaga ulanish sxemasiga
qarab
𝛼
𝑉
2
0,06-0,12 qiymatlargacha ortishi mumkin. Aksariyat o‘zgaruvchan
tok tortuvchi nimstansiyalarida tuman yuklamalarini elektr energiyasi bilan
ta’minlash uchun “tuman” chulg‘amiga ega bo‘lgan uch fazali
transformatorlar
o‘rnatiladi,
bunda
bu
chulg‘amda
va
undan
ta’minlanayotgan barcha iste’molchilarda K.n. yuzaga keladi[82, 30b].
Tortuvchi nimstansiyadagi K.n. sig‘mli kompensatsiyani qo‘llash yo‘li
bilan kamaytiriladi. Buning uchun rostlanadigan va rostlanmaydigan
ko‘ndalang va bo‘ylama kompensatsiya qurilmalari o‘rnatiladi. Bundan
170
tashqari, tortuvchi nimstansiyalar tashqi elektr ta’minoti tizimiga shunday
ulanadiki, bunda yuklanmagan, ilgarilovchi va orqada qoluvchi fazalar o‘zaro
almashinib keladi, natijada esa elektr ta’minoti tarmog‘idagi toklar va
kuchlanishlar nosimmetriyasi kamayadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
