Universiteti qaraqalpaq filologiyasi fakulteti

gris»
/kiris/» sózleriniń ulıwma túrkiy tiller ushın ortaq 
ekenin kórsetedi. 
Túrkiy tillerinde ortaq bolǵan «
gúń
» sózi erkinen ayırılǵan adamlar degen 
mánisinde qollanıladı. 
Bul sóz ózbek tilinde–gun, túrkmen tilinde –gúń túrinde ushırasadı. Eski 
túrk sózliginde kuń, qul, hayal xızmetker mánisinde berilgen. 
4
Jay/sarı jay
, oq jay/-atamaları da túrkiy xalıqlar tilinde teńdey qollanıladı.
Jaw
–dushpan mánisinde kópshilik túrkiy tillerinde ushırasadı. Ózbek tilinde 
qazaq-qaraqalpaq tilinde –jaw h.t.b. Jaraq-urıs qurallarınan ulıwma ataması. 
D.Kioson: jaraq sózi shınlıqqa sáykes keletuǵın etimologiyaǵa iye emes. Kópshilik 
ilimpazlar «jaraq» sózin «jara» /iske asıw, jaraw/ sózleri menen baylanıstıradı
5
- 
dep jazadı.
Jıǵa
-sózi de túrkiy tillerine ortaq sóz bolıp esaplanadı.
1
Сыздықова Р. Cөздер сөйлейди, Алматы, 1980.78-б 
2
Сонда, 79-б. 
3
Махмуд Қашғарий
4
Древнетюркских словар, 1969. 
5
Севортян Е.В., Левицкая Л.С. Этимологический словар тюркских языков. М, 1989, 147-б. 

---

52 
Túrkmen, azerbayjan dialektlerinde –jıǵa, azerbayjan tilinde –jıǵa, ózbek 
tilinde –jıǵa qaraqalpaq tilinde –jiǵa,túrinde qollanıladı. Jıǵa- burınǵı waqıtları xan 
hám beklerdiń bas kiyimlerine hákimshilik belgisi retinde qıstırılıp qoyılatuǵın 
belgi degendi ańlatqan. Azerbayjan, ózbek, dialektlerinde taj degendi 
bildirgen.Qaraqalpaq tilinde «jıǵa»-sulıw quslardıń párinen bas kiyimge ildirilip 
qoyılatuǵın belgi degendi ańlatqan.
A.Z. Budagov «
jıǵa
» sózin parsı tilinen kirgen dep qarasa G.Derher onıń 
fonetikalıq hám grafikalıq belgilerine qarap onıń túrkiy yamasa parsı tilinen 
kirgenligine gumanlanıwshılıq tuwdıradı. Ol bul boyınsha házirge deyin anıq emes 
úshinshi bir derektıń bar ekenin atap kórsetedi G.Rashsterd.
Bul sózdiń áyyemgi xind tilindegi «shash dástesi» tawıs kókshesi «sbkva 
sózleri menen baylanıstıradı» W.Bekbawlov bul sózdi arap-parsı tilinen 
ózlestirilgen dep jazadı.
Túrkiy tillerinde kóp ushırasatuǵın, oǵada erte dáwirlerde payda bolıp jaqın 
kúnlerge shekem qollanılǵan shabuǵa arnalǵan quramdı ańllatatuǵın: «
qılısh»
ataması da ulıwma túrkiy tillerine ortaq sóz.
Bul sóz ózbek tilinde- qilich: túrkmen tilinde-ǵılıch, - qazaq tilinde –qılısh: 
bashqır tilinde-qılıs «haqas tilinde-qılıs, azerbayjan tilinde –ǵılıyuch túrinde 
ushırasadı.
1
Romanda ulıwma túrkiy tillerine ortaq bolǵan gónergen sózler toparı jiyi 
qollılǵan kóriwge boladı. Bul sózler ótmish bir –birine uqsas bolǵan túrkiy 
xalıqlarınıń ázelden bir-birine jaqınlıǵınan derek beredi.