Umumiy mavzu: Fermentlarni tuzilishi, хоssalari va funktsiyalari

Mg²
+
, K
+
ionlari – Kofaktor 
sifatida kerak bo‘ladi. 
Tirik organizmlar hujayra-
larni qurilishiga qarab 2 guruhga – 
prokariotlarga, 
eukariotlarga 
bo‘linadilar. Umuman olganda 
prokariotlar va eukariotlarning 
ribosomalari bir xil tuzilgan. Ular 
faqat molekulyar massalari bilan 
farq 
qiladi. 
Eukariotlarda 
ribosomalar – 80 S subbirlik, 
prokariotlarda – 70 S subbirlik. 
Ribosomalar katta va kichik 2 ta subbirliklardan tashkil topib, ularning har birini 
―skeleti‖ ni oqsil bilan qoplangan rRNK tashkil qiladi. Katta ribosoma A va P 
qismlardan iborat. 
Oqsil sintezida ishtirok etmaydigan ribosomalar bir zumda parchalanib 
ketadi. Hujayra shirasida ribosomalar erkin yoki endoplazmatik to‘rning 
membranasi bilan bog‘langan bo‘ladi.
 
 Translyatsiya – mRNK dan axborotni oqsil qurilishiga o’tkazish.

---

92 
Bu mexanizm transkriptsiyaga o‘xshash uch bosqichda amalga oshiriladi: 
1. Bosqich. 
Initsiatsiya
– boshlanish; 
2. Bosqich. 
Elongatsiya
– polipeptid zanjirining uzayishi; 
3. Bosqich. 
Terminatsiya
– tugashi;
 
Initsiatsiya bosqichi. 
Translyatsiyani boshlovchi - mRNK ning 5
1
oxiridagi birinchi
kodoni 
AUG
yoki 
GUG
hisoblanadi. Bu kodonlar initsirlovchi – kodon hisoblanib, aynan 
shulardan ribosomalarda translyatsiya boshlanadi. Ushbu boshlovchi kodonlar 
metionin aminokislotasi bilan bog‘langan tRNK ning antikodoni bilan 
bog‘lanadi. Translyatsiyaning boshlanishi sekinlik bilan amalga oshadigan 
jarayon hisoblanadi. Yadrodan sitoplazmaga o‘tgandan so‘ng mRNK 
ribosomaning kichik subbirligi va katta subbirlikka birikadigan yuzasi bilan 
bog‘lanadi. Subbirlikka birikuvchi nuqta RNK ning 5¹-uchi bilan yonma-yon 
joylashgan. Doimo RNK dasturini ―o‘qish‖ 5¹→3¹ yo‘nalishida amalga 
oshiriladi.
Subbirliklar yuzasida mRNK ning faqatgina ikkita kodoni joylashishi 
mumkin. AUG yoki GUG initsirlovchi kodonlarga metionin-tRNK ning 
antikodoni mos keladi. Eukariotlarda ikkita metionin-tRNK ning turi mavjud. 
Doimo ulardan bittasi har doim initsiatsiyada, ikkinchisi elongatsiya jarayonida 
qatnashadi. Prokariotlarda oqsil biosintezi formilmetionil-tRNK dan boshlanadi. 
Bu biosintezda NH
2 –
guruh formil guruh bilan tormozlangan.