Umumiy mavzu: Fermentlarni tuzilishi, хоssalari va funktsiyalari

9 - Mavzu: Oqsil biosintezi – translyatsiya.
Genetik kod va uning xossalari
Reja:
9.1. Translyatsiya mexanizmi - Oqsil biosintezi
9.2. I- etap - Rekognitsiya.
9.3. II- etap - Oqsil sintezi. Translyatsiya mexanizmi
9.4. Genetik kod va uning xossalari
9.1.
Translyatsiya mexanizmi - Oqsil biosintezi
Ribosomada DNK ko‘rinishiga ega bo‘lgan, lekin tarkibi jihatidan farq 
qiladigan RNK ga mRNK yoki iRNK deyiladi. Translyatsiya – yadrodan mRNK
sitoplazmaga transportlanishi va ribosomalarda oqsil sintez bo‘lishidir. Oqsil 
sintezida mRNK bilan bir qatorda kuzatuvchi informafer oqsilning ahamiyati 
katta.
Translyatsiya ikki bosqichdan iborat. Ikkala bosqichi hujayrada turlicha 
yig‘ilgan (hujayraning har hil qismida joylashgan) bo‘ladi.
1-
Bosqich: 
Rekognitsiya – aminokislotani tanish
. Bu jarayon 
gialoplazmada amalga oshiriladi. 
2-
Bosqich: 
Oqsilning sintez bo’lishi
– ribosomada sodir bo‘ladi. 
 
9.2. Rekognitsiya, yoki aminokislotani tanish 
1-bosqich.
Aminokislotani tanishdan maqsad shundan iboratki, har bir 
aminokislotani o‘zini tRNK si mavjud bo‘lib, tRNK o‘zining aktseptor 
qismidagi SSA–OH guruhi bilan aminokislotaning karboksil guruh tomoni bilan 
bog‘lashdan iborat. Shunday ekan tRNK o‘z o‘zidan o‘zining aminokislotasi 
bilan boglana olmaydi. Aminokislota faollanishi kerak bo‘ladi. Shu maqsad 
uchun hujayra shirasida, tarjima qilishda ―tarjimon‖ vazifasini bajaruvchi 
spetsifik fermentlar mavjud.
Spetsifik 
fermentlar 
aminoatsil-tRNK-sintetaza
lar 
(qisqartirilgan 
ko‘rinishi 
ARS aza
lar) deb ataladi. Proteinogen aminokislotalarga mos ravishda 
kamida 20 turdagi ARS azalar mavjud. ARS azalar – yuqori molekulali 
(molekulyar massasi 100.000-240.000), to‘rtlamchi qurilishga ega. Ular tRNK 
va aminokislotalarni o‘ziga xos ravishda taniydi va ularning birikishini quyidagi 
reaktsiya orqali katalizlaydi: