Umumiy mavzu: Fermentlarni tuzilishi, хоssalari va funktsiyalari

 
 
 
 

---

67 
6. Ligazalar (sintetazalar
) 
– Barcha sintez reaksiyalarida ishtirok etadi.
Masalan, ular faollangan aminokislotalarning tRNK ga qo‘shilishini, 
peptidlarning hosil bo‘lishini katalizlaydi.
Ligazalar 5 ta kichik sinfga bo‘linadi. Ligazalar 80 fermentdan iborat. 
Energiya sifatida ATF, sintetik jarayonni katalizlovchi fermentlar bilan 
birgalikda bo‘ladi. Bu reaktsiyalar natijasida ATF dan ADF yoki AMF hosil 
bo‘ladi:
HOOC–CH
2
–CH–COOH
+
NH
3
+ATF→
N
H
2
–C–CH
2
–CH–
COOH
+AMF+H
4
P
2
O
7 
׀
║
׀
NH
2
O NH
2
L-aspartat L-asparagin 
Ushbu reaktsiyani asparaginsintetaza fermenti katalizlaydi.
 
6.8. Izofermentlar.
Fermentlarning ko’plik molekulyar shakllari 
 
Izofermentlar 
– bu bir fermentning ko‘plik formalari bo‘lib, ular bitta 
reaktsiyani katalizlaydi, ammo ayrim xossasi, masalan, elektr maydonida 
harakatlanish tezligi, faollanishi uchun optimal temperatura, ingibitorlarga 
munosabati, immunologik xarakteristikasi, joylashish o‘rni, boshqarilish 
hossalari bo‘yicha farq qiladi.
Izofermentlar - oqsil molekulasining birlamchi qurilishida nasliy farq 
(genetik) bo‘lishidan kelib chiqadi, ya‘ni ularning fizik - kimyoviy farqlari 
nasliy hossalariga ega. Bir fermentning nasliy bo‘lmagan (nogenetik) 
modifikasiyalariga fermentlarning-ko‘plik molekulyar shakillari deyiladi.
Izofermentlarning funksiyalari 
 
Izofermentlar moddalar almashinuvida boshqaruvchilik vazifasini bajarib, 
ichki va tashqi omillarga turli to‘qimalardagi metabolizmni moslashtirish 
imkoniyatini beradi, degan fikrlar mavjud. Izofermentlar turli hujayra va 
to‘qimalarda va organoidlarda bir xil bo‘lmaganligi sababli ular biokimyoviy 
reaktsiyalar yo‘nalishini o‘zgartirish imkonini beradi.
Misol tariqasida sut kislota hosil bo‘lishi va oksidlanishini katalizlaydigan 
laktatdegidrogenaza ( LDG ) ni keltirish mumkin LDG ning 4-lamchi qurilishi 
tarkibida H va M harflari bilan belgilangan 4 ta subburlik topilgan. H bu Heart –
yurak, M bu Muscle – muskul so‘zlarining bosh harflaridan olingan. Mazkur 
fermentda 5 ta izoforma mavjud.
LDG – 1 qurilishida H – tipidagi 4 ta subbirliklar ( HHHH), LDG -2 da – 
HHHM, LDG – 3 da HHMM, LDG – 4 da HMMM va LDG – 5 da – MMMM 
topilgan. Izofermentlarni turli raqamlar bilan belgilanishi elektr maydonida 

---

68 
harakatlanish tezligiga bog‘liq, 1 raqami katoddan anodga boshqalardan tezroq 
siljiydigan izoforma uchun, 5 raqami juda sekin siljiydigan izoforma uchun.
LDG -1 LDG-2 yurakda, LDG -4, LDG – 5 muskul va jigarda ustunlik 
qiladi. Ularning organlarda shunday taqsimlanishi mazkur organlarga xos modda 
almashinuvi bilan bog‘liq. Hozirgi vaqitda 60 dan ortiq fermentlar uchun 
izoformalar borligi isbotlangan.