Umum va tib psix p65

Bine-Simon testlar tizimi. 
Bu test tizimi bemorning pasport 
yoshiga mos qilib tuzib chiqiladi. Test savollari va javob- 
etalonlar tekshiriluvchining tashqi va ichki dunyoqarashlarini 
inobatga olib mutaxassis tomonidan tuziladi. Bu test yorda-
18

---

mida bemorning aqliy rivojlanishi, javob va harakat reaksiyalari 
aniqlanadi. Test 30 tadan 50 tagacha savol va 120 tadan 
200 tagacha javobni o ‘z ichiga oladi. Bu tizimga muammoli 
masalalarni ham kiritishimiz mumkin. Tekshiriluvchining 
berilgan savollarga yoki jumboq masalalarni yechish soniga 
qarab javob ballari va foizi qo‘yiladi. Agar tekshiriluvchi be­
rilgan topshiriqning 70 foiziga javob bersa, unda uning aqliy 
rivojlanishi, intellekti, dunyoqarashi pasport yoshiga mos deb, 
tekshiriluvchi topshiriqning 70 foizdan kam qismiga javob 
bersa, u holda bu shaxsda aqliy yetishmovchilik yoki oligo- 
freniya kasalligi mavjud, deb qaraladi. Bu test tizimining 
yutug‘i qisqa vaqt ichida shaxsning xarakteri, intellekti haqida 
m a’lumotga ega bo‘linadi, kamchiligi esa bunda shaxsning 
rivojlanish muhiti va shart-sharoiti hisobga olinmaydi.
Katta yoshdagilar va bolalar uchun Veksler testlari ti­
zimi. 
Tadqiqotchilarning fikricha, bu uslub shaxsning intel­
lekti va shaxsiy sifatlarini aniqlashga imkon beradi.
Tizim ikki xil testlardan: birinchisi so‘z bilan ifodalanadi- 
gan 6 ta testdan, ikkinchisi amaliy harakatlar bilan ifoda- 
lanadigan 5 ta testdan tarkib topgan. So‘z bilan ifodalana- 
digan 6 ta test quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
1. Xabardorlik.
2. Umumiy ziyraklik.
3. Sonlarni teskari sondan sanash qobiliyati (10, 9, 8,7,6...).
4. Arifmetika masalalarini yechish.
5. O‘xshashlikni aniqlash.
6. 42 ta so‘zning m a’nosini aniqlashni tekshirish.
Harakat bilan ifodalanadigan 5 ta test tizimiga quyidagilar
kiradi:
1. Obyektlarni va ularning yetishmovchi qismlarini aniqlash.
2. Suratlarning ketma-ket qo‘yilish tartibini aniqlash.
3. Suratning yetishmovchi qismlarini topib tuzib chiqish.
4. Namunaga qarab 9 tadan 16 tagacha bo‘lgan geometrik 
qismlardan shakllar yasash.
5. Berilgan sonlar kodiga qarab 90 sekund ichida raqamlar 
yechimini topish.
19

---

Test o ‘tkazib bo‘lingandan so‘ng jadval tuziladi va intel- 
lekt koeffitsienti deb ataladigan koeffitsient tuziladi. Ammo 
bu koeffitsientni tekshirilayotgan kishining umumiy ziyrak- 
ligini, madaniyatini hamda uning tadqiqotga nisbatan muno- 
sabatini hisobga olmasdan turib yetarli darajada to ‘g‘ri, deb 
bo‘lmaydi. Bu metodning yutug‘i shundaki, tadqiqot davo- 
mida tekshiriluvchining nutqi, tafakkur tezligi, reaksiyasi, 
diqqati to ‘liq nazoratga olinadi va hisobga olib boriladi.
Ba’zan bulutlarga qarab xayol suramiz, ularni paxmoq 
ayiqqa, tuyaga va boshqa jonzotlarga o‘xshatamiz. Agar odam 
shu noaniq chiziqlarni o ‘zini to ‘lqinlantiruvchi shakllar 
ko‘rinishida tasavvur qilsa, bunda nima chiqar ekan!? Shu 
taklif va mulohazalar asosida Rorshax o ‘zining test tizimini 
ishlab chiqdi. Bu metodning mohiyati kartochkada o ‘ziga 
xos joylashgan rangli siyoh va qora dog‘larning m a’nosini 
topishdan iborat. Keyin javoblar maxsus qoidalar asosida 
ishlovdan o‘tkaziladi.
Vatanimiz va xorijiy olimlar tomonidan yaratilgan ko‘p 
omilli shaxs so‘roqlagichi hozirgi kunda keng qo‘llanilmoqda. 
Eksperimental psixologiya — hali yosh fan. Shuning uchun 
ham u izlanishda, unga yordamga yangi-yangi texnik vositalar 
kirib kelmoqdaki, bu uning kelajakda rivojlanishidan dalolat 
beradi. Bir odam ikkinchi bir odam uchun muammo bo‘lib 
kelgan va bundan keyin ham shunday bo‘lib qoladi.
Tibbiy psixologiya fani tabobatning barcha sohalariga: 
terapiya, jarrohlik, pediatriya, doyalik, ginekologiya va hoka- 
zolar ichiga kirib borayapti. Buning asosiy sababi somatik 
kasalliklarning ko‘pgina turlari ruhiyatning buzilishi, o‘zga- 
rishi bilan o ‘tayapti. Mustaqil Vatanimizning tabobat soha­
sidagi yangiliklaridan biri keyingi 5—10 yil ichida ichki 
kasalliklarni davolash markazlarida bemorga ruhiy jihatdan 
yordam beradigan psixoterapevt, amaliy psixologlar lavo- 
zimlarining kiritilishidir. Shuning uchun ham tibbiyot ham- 
shiralari umumiy va tibbiy psixologiya asoslaridan yetarlicha 
bilim va malakaga ega bo‘lishlari talab qilinadi.