Umum va tib psix p65

SEZGINING BUZILISHI
Sezgilar turli kasalliklar va nerv sistemasining shikast- 
lanishi natijasida turli xil o ‘zgarishlarga uchraydi. Bularga 
giperesteziyalar (o‘ta ta’sirlanganlik yoki o ‘ta sezuvchanlik), 
gipesteziya (kam ta’sirchanlik yoki sezgining pasayib ketishi, 
anesteziya), sezuvchanlikning yo‘qolishi kiradi. Bunday o ‘z- 
garishlar nevritlarda, nevralgiyada, markaziy va periferik fa-
22

---

lajlanishda kuzatiladi. Bu kasalliklarda nerv tomirlarining or- 
ganik buzilishlari va funksional o ‘zgarishlari kuzatiladi. 
Bemorlar noxush va gavdaning ichki muhitini larzaga so- 
luvchi og‘ir sezgilarni: siqilish, tortishish va titroq bosish, 
sanchiqni his qilishlari mumkin. Bular senestopatiyalar, deb 
tushuntiriladi. Sezgining bunday o ‘zgarishlariga teri qichi- 
masi kirib, u ko‘pgina kasalliklarning darakchisi va klinik 
belgisi bo‘lib hisoblanadi. Masalan, nevrozlar, markaziy asab 
sistemasining organik yallig‘lanishi, periferik nerv sistemasi 
kasalliklari, moddalar almashinuvi jarayonining kasalliklari, 
ichki sekretsiya bezlarining kasalliklari, buyrak, qon kasallik­
lari, dori moddalardan, ovqatdan zaharlanishlar shular qatoriga 
kiradi. Teri qichimasi bemor ruhiyatiga juda yomon ta’sir 
ko‘rsatadi. Qichima ta’siridan bemor jizzaki, toqatsiz, jahldor 
va darg‘azab bo‘lib qoladi. Atrofdagilar bilan munosabati 
o‘zgaradi. Tibbiyot hamshiralari bunday bemorlarga osoyishta, 
toqat bilan muomalada bo‘lishlari kerak bo‘ladi.
Sezgilar ichida bemorga eng ko‘p azob beradigani og‘riq 
hisoblanadi. Og‘riqning paydo bo‘lishida bosh miyaning 
po‘stloq va po‘stloq osti sohasi bevosita ishtirok etadi. Og‘riq 
badanga tashqi ta’sirotlar bevosita ta’sir ko‘rsatganda hamda 
organizmda vujudga kelgan patologik o ‘zgarishlar nati- 
jasida paydo bo‘lishi mumkin. Og‘riq ruhiy jarohatlar oqiba- 
tida va shartli refleks m exanizm i ta ’sirida kelib chiqishi 
va zo‘rayishi mumkin. Og‘riq organizmda unga xavf tug‘- 
diruvchi o ‘zgarishlar sodir bo‘layotganidan ham darak be- 
rishi mumkin. Tanadagi kuchli og‘riq bemorning butun 
xayoli, diqqatini, fikrlarini chulg‘ab oladi. Og‘riq ta’sirida 
shok, koma holatlari yuzaga keladi, uyqu buzilib, turli nev- 
rotik reaksiyalarga sabab bo‘ladi.