Umum va tib psix p65

13

---

RUHIY HODISALARNING KLASSIFIKATSIYASI (TASNIFI)
Ruhiy hayot turli-tuman hodisalarda namoyon bo‘ladi. 
Ruhiy hayot hodisalarida ruhiy jarayonlar, ruhiy mahsullar 
va ruhiy holatlar farq qilinadi.
Psixik jarayon
—psixik hodisaning qonuniy, ketma-ket 
o‘zgarishi, uning bir bosqich yoki fazadan ikkinchi bosqich 
yoki fazaga o‘tishi.
Psixik mahsullar
— psixik jarayonlarning natijasi. Bularga 
sezgi, idrokning obraz (timsollari), tasavvurlar, muhokamalar, 
tushunchalar shaklidagi subyektiv psixik mahsullar kiradi.
Yoqimli va yoqimsiz tuyg‘ular, tinchlik, farog‘at, hayajon- 
lanish va m a’yuslanish, uyg‘oqlik va uyqu holatlari, dadillik 
va taraddudlanib qolish holatlarini boshdan kechirish psixik 
holatlarga kiradi.
Turli xil psixik hodisalarni 
bilish, emotsional soha
va 
iroda
deb uchga bo‘lish ilgaridan m a’lum. Odam ongi faoliyatida 
zohir bo‘ladigan ana shu turlar psixik funksiyalar deb ataladi. 
Bilish hodisalari, boshqacha qilib aytganda, aqliy, intellektual 
jarayonlar, deb ataladi. Sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur 
va nutq bilish jarayonlari qatoriga kiradi.
Sezgi 
muayyan paytda ko‘ruv, eshituv, tuyg‘u, hid bilish, 
ta’m bilish va boshqa shu kabi a’zolarimizga ta’sir etib turgan 
narsalardagi ayrim xossalarning aks etishidir. Masalan, oq- 
qizilni, shirin-achchiqni, og‘ir-yengilni sezamiz.
Inson zoti o‘z rivojlanish jarayonida uni o ‘rab turgan 
olamni sezgilar yordamida idrok etadi. 
Sezgilar
tashqi olam 
hodisalari va organizmning ichki holatlari sezgi a’zolari yoki 
analizatorlarga ta’sir qilganda vujudga keladigan eng oddiy 
psixik jarayon hisoblanadi. Sezgilar narsalar va hodisalarning 
ayrim xossalarini aks ettiradi, xolos. Chunonchi, ko‘z o ‘ngi- 
mizdagi apelsin mevasidan turli xil sezgilar tuyamiz. U yuma- 
loq, yumshoq, tarang, sovuq, zarg‘aldoq rang. Bu ayrim 
sezgilar yig‘indisidan bir butun narsa idrok etiladi, buni biz 
«Bu — apelsin», deb ifodalaymiz. Binobarin, idrok— nar- 
saning bizning ongimizdagi in’ikosi, aks etishi. Biroq, idrok 
sezgilarning oddiy yig‘indisi emas, sezgilar ham, idrok
14

---

etiladigan narsalar ham narsa bizning sezgi a’zolarimizga 
bevosita ta’sir qilgandagina vujudga keladi.