Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 7-klası ushın sabaqlıq

ÚLKEN GÚLDIRSIN 
Úlken Gúldirsin (era-
mızdan aldınǵı IV-III ásirler- 
eramızdıń III, ХII-ХIII ásirler)
áyyemgi antik dáwirde pay-
da 
bolıwına 
qaramastan 
Xorezmshaxlar dinastiyasınıń 
eń sulıw esteliklerinen biri 
esaplanadı. 

---

160
Tapsırma 1.1.
Berilgen súwretler boyınsha pikirlesiń. Olarda qanday
ózgerisler bolǵanın aytıp beriń. 
1-SABAQ
2-TEMA. TEMIR JOLLAR
Temir jol transportı 
– 
júk hám jolawshılardı lokomativ hám motorlı vagonlar 
arqalı temir jol boylap tasıytuǵın transport túri. Onıń payda bolıwı iri sanaat rawajı, 
ásirese, taw-kán hám metallurgiya sanaatı rawajı menen baylanıslı. XVIII ásir aqırı 
XIX ásir baslarında jámiyettiń jańa rawajlanıw basqıshına kóteriliwi júk aylanısı 
sistemasın túp tiykarınan ózgertip jiberedi, temir rudası, kómir, qurılıs materialları 
hám t.b. zatlardı keń kólemde tasıwǵa zárúriyat sezildi.
Tapsırma 1.2.
1. «Lokomotiv» sózin qalay túsinesiz?
2. Izindegi poezd vagonların tartıwshı lokomotivti basqa qaysı qubılıs 
yamasa zatqa teńegen bolar edińiz? 
3. Birinshi gáptiń baslawıshın tabıń. 

---

161
1825-jıl jáhánde birinshi ulıwmalıq 
paydalanıwdaǵı Stokton – Darlington temir 
jolı (21 km, Angliya) J.Stefenson tárepinen 
qurılǵan. 1830-jıllarda Avstriya, Germaniya, 
Belgiya, Franciya, Rossiyada da temir jol 
qurıldı. 1850-1870-jıllarda Aziya, Afrika, 
Qubla Amerika hám Avstraliyada da qurıla 
basladı. 
Tapsırma 1.3. 
1. Dúnyadaǵı birinshi temir jol qay jerde iske túsedi? 
2. Bul transport túriniń iske qosılıw orınların izbe-iz aytıń.