Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 7-klası ushın sabaqlıq

41
Tekstińizde bir waqıya óz sáwlesin tapsın. Paydalanǵan gáplerińizde 
almasıqtıń qaysı túrlerin paydalanǵanıńızdı aytıp beriń.
Tapsırma 2.1.
 
Tekstti túsinip oqıń. 
Organizmde vitamin jetispewshiligi avitaminoz 
delinedi. Vitaminler organizmde júz beretuǵın 
ximiyalıq reakciyalardı kúsheytedi hám azıqlıq zatlardıń 
ózlestiriliwine tásir etedi. Fermentler quramına kirip, 
olardıń normal funkciyası hám aktivligin támiyinleydi. 
Vitamin jetispewshiligi sırtqı kórinisimizden de belgili 
bolıp turadı. 
Organizmde vitamin jetispegende zat almasıwı 
buzılıp, adamnıń miynet etiw qábileti, juqpalı 
keselliklerge shıdamlılıǵı tómenleydi. Vitaminler 
organizmde júdá az muǵdarda (sutkada birneshe mikrogramnan, birneshe 
milligramǵa shekem) kerek. Olar organizmde sintezlenbeydi, yamasa júdá az 
sintezlenedi. Adam organizmi vitaminlerdi, tiykarınan ósimlik hám haywan 
ónimlerinen aladı. Organizmde ayırım vitaminlerdiń payda bolıwında ishekte 
jasawshı mikroorganizmler úlken áhmiyetke iye. 
Ósimliklerde vitamin payda etiwshi elementler – provitaminler (máselen, 
karotinoidler) bar. Adam hám haywanlar organizminde miywe hám palız ónimlerin 
qabıl etiw arqalı vitaminler payda boladı. 
2-SABAQ

---

42
Salamat awqatlanıw insan ushın júdá áhmiyetli
bolıp tabıladı. Insannıń barlıq organları vitaminlerge 
zárúrlik sezedi. Biraq elimiz topıraǵında jetilistiriletuǵın 
sonday palız ónimleri hám miyweler bar, olar este 
saqlawdı bekkemlew, miy xızmetin jaqsılaw hám 
insan denesiniń rawajlanıwı ushın júdá paydalı ekenin 
ayrıqsha atap ótiwge boladı.
С vitamini 
uglevod
,
belok hám minerallar almasıwında, organizmdegi 
oksidleniw-qálpine keliw proceslerinde hám qan payda bolıwında qatnasadı. 
Sonday-aq, C vitamini beloklar hám karbon suwlar almasıwına tásir etedi. Bul 
vitamin shipovnik, qara smorodina, limon, apelsin, piyaz, chesnok, kóplegen 
ósimlikler miywesi hám ósimliklerdiń jasıl bólegi, ásirese, shaqasında hám kók 
shóplerinde boladı. 
Organizmde C vitamini jetispegende cinga 
keselligi payda boladı. Bul kesellikte adamnıń tis 
etleri qanaydı, awzınıń silekeyli perdesinde mayda 
jaralar tasadı, tisleri túsip qaladı hám buwınları 
awıradı, kemqanlıq payda boladı hám immunitet 
keskin páseyip ketedi. 
С vitamini organizmniń infekciyalarǵa shıdamlılıǵın arttıradı, toqımalar 
hám kletkalardıń ósiwine járdem beredi. Sonday-aq, mayda qan tamırlarınıń 
(kapillyar) diywalın bekkemleydi. С vitamini jaqtılıq hám qaynaw barısında tez 
bóleklenip ketedi, sol sebepli ónimlerdi durıs saqlaw hám pisiriw úlken áhmiyetke 
iye. Insan immunitetin bekkemlew ushın С hám D vitaminleri júdá zárúr. 
Organizmdi viruslardan qorǵawda qıs máwsiminde С vitaminine bay ónimler, 
apelsin, qulpınay, pomidorlardı kóbirek jew kerek. С vitamini – (askorbin kislotası) 
immun, endokrin hám nerv sisteması iskerliginde qatnasadı. С vitamini qan 
tamırlarınıń bekkemligin saqlaydı, temir hám beloklı zatlardıń sorılıwına járdem 
beredi. Ol jaralardı dawalaw hám biriktiriwshi toqımalar payda etiwde qatnasadı.