Ulugbek Sultonov 4-kurs 405 – guruh Amaliy ish Tilni grammatik qonuniyatlarini o’zlashtirish

Ulugbek Sultonov 4-kurs 405 
– guruh 
Amaliy ish
mumkin. Shundan kelib chiqib, bola hayotining 4 chi oyi chugŘurlash 
davrining boshlanishi bоŘlib sanaladi. Bizda bir savol tugŘiladi: bola 
chugŘurlashi aniq nutqiy muhit bilan qanday munosabatda bоŘladi, 
yařni boshqacha aytganda, chugŘurlash bevosita nutqiy muhit tařsiri 
ostida yoki unga bogŘliq bоŘlmagan holda rivojlanadimi? Bu savol 
behudaga berilgan emas. Chunki maxsus adabiyotlarda bu masala 
kоŘp mařnoda tushuntiriladi. Bir xil mualliflar, shu jumladan, V.A. 
Bogoroditskiy (1915) chugŘurlashni tovushlar hosil bоŘlishi 
jarayonidagi bolaning «ermagi» sifatida izohlaydi. Bunda u 
chugŘurlashni nutq organlari bilan оŘynaladigan oyoq-qоŘlini 
bemaqsad harakatlantirishiga оŘxshash deb tushuntiradi. Boshqa 
mualliflar, masalan, M.A. Sikorskiy (1899) va A. Aleksandrov (1883) 
chugŘurlashni atrofdagilar nutqiga taqlid «meva»si sifatida baholaydi. 
Berilgan savolni yechish usullaridan biri bоŘlib, chugŘurlash etapining 
tovush tarkibini aynan оŘsha nutqiy tovushlar (fonemalar) sistemasi 
bilan solishtirish va taqqoslanishi hisoblanadi. Agar chugŘurlash 
etapining tovush tarkibi atrofdagilar nutqiga bogŘliqligini taxmin 
qilsak, uning berilgan nutqiy tovushlar sistemasi bilan mosligi eng 
avvalo unli tovushlarda namoyon bоŘlishi kerak. Chunki unli 
tovushlar akustik munosabatda bir muncha «yorqinroq» va 
undoshlarga qaraganda bir-biriga bir muncha zidroq. Tadqiqotlar 
shuni kоŘrsatadiki, chugŘurlash etapida оŘzining artikulyatsiyasi 
jihatidan odamlar tilidagi tovushlarga aynan оŘxshaydigan faqat unli 
tovushlar aniqlanvermaydi, balki muayyan tilga xos bоŘlmagan 
tovushlar ham aniqlandi. Masalan: unli (ä), artikulyatsiyasi jihatidan 
ingliz tiliga yaqin (

); tovushlar orasida оŘrtacha (i), ingliz tili uchun 
ham xarakterli (i); burunlashgan yařni nazalizatsiyalangan tovushlar 
(ã),(õ)-fratsuz tiliga xos. Shuni tařkidlash joizki, atrofidagi tilga aynan 
оŘxshamaydigan, chugŘurlash etapidagi unli tovushlar miqdori, aynan 
оŘxshash tovushlarga nisbatan kоŘproq. Eng avvalo shuni aytish 
kerakki, rus tilidagi tovushlarga aynan оŘxshash unli tovushlar 
chugŘurlash etapida tоŘliq tarkibda namoyon bоŘlgan bоŘlsa, 
undoshlar bu munosabatda butunlay boshqacha. Tekshirishlarning 
kоŘrsatishicha, chugŘurlash etapida qayd qilingan tovushlar ichida 

---