Ulugbek Sultonov 4-kurs 405 – guruh Amaliy ish Tilni grammatik qonuniyatlarini o’zlashtirish

Ulugbek Sultonov 4-kurs 405 
– guruh 
Amaliy ish
oladi. Bola nutqining rivojlanish xususiyatlarini bilish, nutq 
buzilishlariga tоŘgŘri diagnoz qоŘyish uchun ham zarurdir. Bařzi 
mutaxasislar uch yoshli bolaning tovush talaffuzidagi kamchiliklarni 
bartaraf etish uchun uni logoped qabuliga yuboradilar. Bu tоŘgŘrimi? 
YоŘq, albatta. Chunki nutqi normal rivojlanayotgan bolaga hali bu 
yoshda bařzi bir tovushlarni notоŘgŘri talaffuz etish xos bоŘladi. Bu 
kоŘrinish fiziologik dislasiya deb atalib, bu shu yoshdagi bolalarda 
artikulyatsiya apparatining hali yetarli darajada shakllanmaganligini 
bildiradi. Nutq kamchiliklarini bartaraf etishda tugŘri va aniq 
tarbiyaviy-tuzatish ish rejasini tuzish uchun bola nutqining rivojlanish 
qonuniyatlarini yana bir karra bilish zarur hisoblanadi. Mualliflar bola 
nutqining shakllanish davrlarini turlicha kоŘrsatadilar, ularni har xil 
nomlaydilar va har birining yosh chegaralarini turlicha ifodalaydilar. 
G.L. Rozengrad-Pupko bolada nutq rivojlanishini ikki davrga ajratadi: 
1) tayyorlov davri (2 yoshgacha) 2) nutqning mustaqil shakllanish 
davri. A.N. Leontyev bola nutqining shakllanishini 4 davrga bоŘlib 
kоŘrsatadi; 1) tayyorgarlik davri-bir 1yoshgacha; 2) bogŘchagacha 
bоŘlgan davr- 3 yoshgacha; 3) maktabgacha bоŘlgan davr-7yoshgacha; 
4) maktab davri Bu davrlarning tоŘliq tavsifi ustida tоŘxtalib оŘtamiz. 
Shunday qilib, birinchi davr-tayyorgarlik davri (bola tugŘilgandan bir 
yoshgacha). Bola tugŘilgandan daqiqadan boshlab ovoz chiqaradi. Bu 
ovoz qichqiriq va yigŘidan iborat bоŘladi. TоŘgŘri, bu ovoz odam 
nutqidan uzoq. Lekin ana shu qichqiriq va yigŘi nutq apparatining 3 
bоŘlimini 
(nafas olish, ovoz hosil bоŘlish, artikulyatsion) 
rivojlanishida katta rol оŘynaydi. Ikki hafta оŘtgach, bola gapirayotgan 
odamning ovoziga eřtibor bera boshlaydi. Unga gapirayotganda quloq 
soladi, yigŘlashdan tоŘxtaydi. Bir oyligining oxiriga borib, uni mayin 
qоŘshiq (alla) ostida tinchlantirish mumkin bоŘlib qoladi. Keyinchalik 
u boshini gapirayotgan odam tomonga buradi yoki uni kоŘzlari bilan 
kuzatadi. Tez kundv bola intonatsiyaga eřtibor bera boshlaydi: mayin 
gapirganda tinchlanadi, keskin intonatsiyaga-yigŘlaydi. 2 oylik 
atrofida gu-gulash, 3-oyning boshida bugŘinlarning talaffuzi paydo 
bоŘladi (aga-aga, ta-ta, ba-ba va boshqalar). Bunda tovushlar 
birikmasi aniq artikulyatsiya qilinmaydi. Bolalarning chugŘurlashi 
haqida biz kоŘpgina lugŘatlardan va bolalar nutqining rivojlanishi 

---