Astrofizikaning predmeti va bo’limlari. Astrofizik tekshirishlarning xususiyatlari

Astrofizikaning predmeti va bo’limlari

 

1. 
   Astrofizikaning predmeti va bo’limlari.
   
2. 
   Astrofizik tekshirishlarning xususiyatlari.
   
3. 
   Hozirgi zamon astrofizik observatoriyalari.
   
4. 
   Ilmiy-texnik taraqqiyotda astrofizikaning roli.
   

Tayanch iboralar: gamma astronomiya, radioastronomiya, optik    teleskoplar, observatoriyalar.

Astrofizika astronomiyaning bo’limi bo’lib, u osmon yoritqichlarining fizik tuzilishini, ularning yuza va atmosfera qatlamlarida ro’y berayotgan fizik jarayonlarni o’rganadi, osmon yoritqichining kimyoviy tarkibini aniqlaydi, kuzatishlardan olingan natijalarga asoslanib osmon yoritqichning atmosfera va ichki qatlamlarining tuzilishini tekshiradi va modelini tuzadi, yoritqichlar va ulardan tuzilgan tizimlarning hosil bo’lishi va rivojlanish qonunlarini o’rganadi. Bunda u yoritqichlardan kelayotgan elektromagnit nurlanish oqimini sifatiy va soniy taxlil qilish usulini qo’llaydi.

Astrofizika ikki qismga bo’linadi. amaliy va nazariy astrofizika. Amaliy astrofizika yoritqichlarni tekshirish usullarini va asboblarini ishlab chiqadi va kuzatishga qo’llaydi, kuzatishlardan olingan natijalarni o’lchaydi, tekshiradi va tahlil qiladi. Natijada yoritqichning nurlanish sochayotgan qatlamlarining fizik ko’rsatkichlari, temperaturasi, zichligi, harakat tezligi va boshqalarini aniqlaydi va kimyoviy tarkibini topadi.

Nazariy astrofizika yoritqichning nurlaish sochish mexanizmlarini o’rganadi, unda kuzatilayotgan fizik jarayonlarning tabiatini ochishga va tushuntirishga harakat qiladi. Bunda u umum fizik qonunlarga asoslanadi va yoritqichning ichki va atmosfera qatlamlarining tuzilish modelini ishlab chiqadi, model asosida yoritqichning umumiy fizik ko’rsatkichlarini hisoblab chiqadi va kuzatish natijalari bilan solishtiradi. Solishtirish natijalarning bir-biriga mos kelishi yoritqich tabiatini yaxshi bila olganimizni ko’rsatadi. Astrofizikaning bo’limlari bir-biri bilan bog’liqdir. Amaliy astrofizika nazariya oldiga kuzatish natijalarini tushuntirish bilan bog’liq masalalarni qo’ysa, nazariy astrofizika amaliyot oldiga tekshirish zarur bo’lgan nazariy yechilmalarni qo’yadi.

Astrofizikaning asosiy vazifasi yoritqichlardan kelayotgan nuriy energiya oqimini fizik o’lchash asboblari va tekshirish usullari yordamida har tomonlama, ham sifatiy ham soniy nuqtai nazardan o’rganishdan iborat.

Hozirgi zamon astrofizikasi elektromagnit to’lqinlar shkalasi (EMTSH) ning barcha qismlari (diapazonlari) da tekshirishlar olib boradi. Bunda EMTSH sining har bir diapazoni uchun  maxsus o’lchash vositalari va tekshirish usullari qo’llaniladi. Shunga ko’ra amaliy astrofizika bir necha bo’limlarga bo’linadi: osmon yoritqichlarining gamma nurlarini tekshiradigan bo’lim gamma astronomiya deb atalsa, rentgen nurlarini tekshiradigan - rentgen astronomiya deyiladi. Osmon yoritqichlarining gamma,  rentgen va ultrabinafsha  nurlari Yer atmosferasida yutiladi  va Yer yuziga etib kelmaydi. Bu diapazonlarda tekshirishlar Yerning sun’iy yo’ldoshlariga o’rnatilgan asboblar yordamida bajariladi. Yer yuziga deyarli yutilishsiz etib keladigan nurlar optik diapazonni tashkil etadi va bu diapazonda tekshirishlar optik teleskoplar yordamida olib boriladi. Yer atmosferasining yana bir tiniqlik darchasi mavjud. U radiodiapazonga to’g’ri keladi va bu diapazonda tekshirishlar bajaradigan bo’lim radioastronomiya deb ataladi.