Ulugbek Sultonov 4-kurs 405 – guruh Amaliy ish Tilni grammatik qonuniyatlarini o’zlashtirish

Ulugbek Sultonov 4-kurs 405 
– guruh 
Amaliy ish
orqa (k, g) tovushlarini talaffuzinn egallashda qiynaladilar. Shuning 
uchun bolalar bu tovushlarni nutqda notоŘgŘri qоŘllaydilar yoki 
talaffuz etmaydilar. 3ŕ7 yoshgacha bulgan davrda bolalarda eshitish 
malakalari rivojlanib boradi, bu esa bolaning оŘz talaffuzini nazorat 
kilishga imkoniyat yaratadi. Bazi hollarda bola оŘz kamchiligini 
tоŘgŘrilaydi. Unda fonematik idrok shakllanib boradi. Bu davrda 
lugŘat boyligining оŘsishi davom etadi. Bolaning 4-6 yoshida uning 
aktiv lugŘati 3000-4000 ta suzgacha yetadi. Lugat boyligi usib borishi 
bilan birgalikda nutqning grammatik tomoni xam rivojlanib boradi. 
Bola hayotining 4 yiliga kelib, ular оŘz nutqlarida sodda va murakkab 
gaplarni qоŘllay boshlaydilar. 5 yoshga kelib esa, qоŘshma gaplardan 
erkin foydalana oladilar. 5 yoshli bolalar qоŘshimcha savollarsiz 
hikoya va ertaklarni aytib berish qobiliyatiga ega bоŘladilar. Bu 
davrda fonematik idrok sezilarli darajada rivojlanadi. Bola avval unli 
va undoshlarni, sоŘng sonor, shovqinli va sirgŘaluvchi tovushlarni 
ajrata boshlaydi. Normada 4 yoshli bola barcha tovushlarni ajrata 
olishi, unda fonematik idrok shakllangan bulishi lozim. Bu vaqtga 
kelib tovushlarni tоŘgŘri talaffuzining shakllanishi tugallanadi va bola 
xar tomonlama tоŘgŘri, an-iq gapiradi. TоŘrtinchi davr-maktab davri (7 
yoshdan 17 yoshgacha). Bu davrning оŘziga xos tomoni shundaki, 
bolalar nutqining rivojlanishi oldingi davrlardagiga nisbatan ongli ra-
vishda rоŘy beradi. Bu davrda bolalar tovushlar analizi, nutqning 
grammatik qonuniyatlarnni egallaydilar. Bu davrda nutqning yangi 
turi yozma nutq yetakchi rol оŘynaydi. Grammatik konstruksiyalar 
ham 
murakkablashib 
boradi: 
chunki, 
agar, 
qachonki 
kabi 
bogŘlovchilarni ishlata boshlaydilar. Bu bolaning tafakkur jarayonlari 
murakkablashib borayotganligini va bu nutqda оŘz ifoda-sini 
topayotganligini kоŘrsatadi. Bola nutqining rivojlanish jarayoni оŘz 
vaqtida tоŘgŘri kechishi uchun maxsus sharoitlar zarurdir. Buning 
uchun: - bola ruhiy va jismoniy jixatdan sogŘ bоŘlishi; - normal aqliy 
qobiliyatgaega bоŘlishi; - normal eshitishi va kоŘrishi; - yetarli 
darajada ruhiy aktivlikka ega bоŘlishi; - gaplashish ehtiyojiga ega 
bоŘlishi; - tоŘgŘri nutq muxitiga ega bоŘlishi lozim. Bolada nutqning 
normal rivojlanishi, unga doimo yangi tushunchalarni оŘzlashtirib 
olishga, tevarak-atrof haqi-dagi bilim va tasavvurini kengaytirishga 

---