Ulugbek Sultonov 4-kurs 405 – guruh Amaliy ish Tilni grammatik qonuniyatlarini o’zlashtirish

Ulugbek Sultonov 4-kurs 405 
– guruh 
Amaliy ish
оŘzib ketishini kuzatish mumkin. ChugŘurlash etapida jarangli va 
jarangsiz undoshlar ham bir vaqtning оŘzida paydo bоŘladi. Bu yerda 
esa jarangli undoshlar ayrim ustunliklarga egadir. Biroq bu yerda ham 
individual xususiyatlar mavjud: turli bolalarda alohida jarangsiz 
undoshlar juft jaranglilarga nisbatan ilgariroq paydo bоŘladi. +attiq va 
yumshoq undoshlarning paydo bоŘlishi kuzatilganda dastlab 
yumshoq, sоŘng qattiq til oldi undoshlari paydo bоŘlar ekan: (t

)-(t). 
Lab undoshlariga kelsak, til oldi tovushlariga qarama-qarshi оŘlaroq 
avval qattiq, sоŘng yumshoq undoshlar hosil bоŘladi. Portlovchi va 
shovqinlilar ichida avval portlovchilar, sоŘng shovqinlilar paydo 
bоŘladi. Olingan bu mařlumotdan kоŘrinib turibdiki, bolalarda 
chugŘurlash etapining paydo bоŘlishida muayyan qonuniyatlar 
mavjud. Bir differensial belgilar bоŘyicha bir-biridan taqqoslangan 
tovushlar guruhi chugŘurlash etapida bir vaqtning оŘzida paydo 
bоŘladi. (ogŘizli-burunli, jarangli-jarangsiz). Boshqa differensial 
belgilari bоŘyicha taqqoslangan tovushlar guruhi (qattiq-yumshoq, 
portlovchi-shovqinli) turli muddatlarda paydo bоŘladi. Tadqiqotning 
yana bir xarakterli tomoni shundan iboratki, chugŘurlash davrining 
qaysi etapidan qatřiiy nazar juft tovushlarning biri paydo bоŘlgani 
zahoti, ikkinchisi ham u bilan paydo bоŘladi. Demak, taqqoslangan 
barcha undosh tovushlar guruhidan chugŘurlash davrida birmuncha 
kontrastlik guruh burunli va ogŘizli undoshlar hisoblanadi. Deyarli 
shu darajada kontrastlik bоŘlib jarangli va jarangsiz undoshlar 
hisoblanadi. Til oldi yumshoq va qattiq undoshlar ham mařlum 
miqdorda bir-biriga yaqin. Keyin, bir-biriga yaqinligi bоŘyicha 
portlovchi va shovqinlilar qattiq va yumshoq lab undoshlari ketadi. 
Mařlum undoshlar guruhi orasida kontrastlikning asta-sekin 
kamayishi tartibi sxemasi qоŘyidagicha kоŘrinishda bоŘladi: burunli-
ogŘizli jarangli-jarangsiz qattiq-yumshoq (til oldi) portlovchi-
shovqinli qattiq-yumshoq (lab) Yuqorida bayon qilinganlarni 
umumlashtirib qоŘyi-dagilarni aytish mumkin: chugŘurlashning 
tovush tarkibi mařlum miqdorda atrofdagilar nutqining tovush 
sistemasidan farq qiladi. ChugŘurlash etapida ona tiliga adekvat 
tovushlardan kоŘra noadekvat tovushlar kоŘproq. Iteratsiyani оŘz 

---