Углеводлар

Sinflanishi.
Uglevodlar deb, 
polioksialdegid
va 
polioksiketonlar
yoki 
gidrolizlanishidan ayni mahsulotlarni hosil qiluvchi birikmalarga aytilishini eslatib 
o’tsak. Gidrolizlanishidan yanada soddaroq birikmaga o’tkazib bo’lmaydigan 
uglevod – 
monosaxarid
deb ataladi. Gidrolizlanishidan ikki molekula monosaxarid 
hosil qiluvchi uglevod 
disaxarid
, bir necha monosaxarid molekulalariga 
parchalanuvchi uglevod esa 
polisaxarid
deb ataladi. Monosaxaridlarni quyidagicha 
sinflab o’rganish muhim: agar monosaxarid aldegid guruhi saqlasa, ularni 
al-
dozalar
, keton guruhi saqlasa 
ketozalar
deyiladi. Molekuladagi uglerod atomlari 
soniga qarab 
triozalar, pentozalar, geksozalar
va x.o. farqlanadi. Masalan, 
al-
dogeksoza 
bu olti uglerod atomidan iborat, aldegid guruhi saqlovchi monosaxarid: 
ketopentoza
– besh uglerod atomlari va keton guruhi saqlovchi monosaxariddir.
1
Tabiatda ko’p uchraydigan monosaxaridlar pentozalar va geksozalardir. 
Feling yoki Benedikt, Tollens reaktivini qaytaruvchi uglevodlar, 
qaytariladigan shakarlar
deb ataladi. Barcha monosaxaridlar (aldozlar ham 
ketozalar ham) qaytariluvchi shakarlar hisoblanadi. Bular qatoriga ko’plab 
disaxaridlarni ham qo’shish mumkin, faqatgina saharoza (oddiy shakar) bundan 
istesno bo’lib, qaytarilmaydigan shakar qatoriga kiradi. 
(+)-Glyukoza, aldogeksoza. 
Agar (+)-glyukoza kraxmal, sellyuloza va 
glikogenlarning asosiy tarkibiy qismi ekanligi, biologik jarayonlardagi roli 
e’tiborga olinsa, glyukoza tabiatda eng ko’p bo’lgan monosaxarid deyish mumkin. 
Monosaxaridlarning bilishimiz kerak bo’lgan xususiyatlarini ulardan birgina 
namunani kuzatib aniqlash mumkin: (+)-glyukozaning tuzilishini o’rganishda, 
1
T.W. Graham Solomons, Craig B. Fryhle, Scott A. Snyder. Organic chemistry. University of South Florida, Pacific 
Lutheran University, Columbia University. 2014. – S. 980. 

---

734 
uning kimyoviy xususiyatlari bilan ham tanishib o’tamiz; chunki bu xususiyatlar 
uning tuzilishini isbotlashda muhimdir. 
(+)-Glyukozaning molekulyar formulasi