Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

76-rasm.
Brakon yaydoqchisi (Bracon hebetor).
 
Brakon urg‘ochisi dastlab tunlam kapalaklari qurtlari elkasiga tuxum qo‘ygich 
nayzasi yordamida falaj qiladi. So‘ngra qurtning ustiga 50 tagacha (o‘rtacha 15-20) 
tuxum qo‘yadi. Brakoning qo‘yadigan tuxumlari soni laboratoriyadagi ko‘paytirish 
sharoitiga bog‘liq bo‘lib, bitta urg‘ochi yaydoqchi 100 tadan 800 tagacha tuxum 
qo‘yishi mumkin. Tuxumdan chiqqan brakon lichinkalari tunlam qurtlari tanasini 
so‘rib oziqlanadi, natijada tunlam kapalagi qurtlari o‘ladi. Yetilgan brakon 
lichinkalari o‘sha yerda g‘umbakka ayldanadi.
Brakon urg‘ochisi dastlab tunlam kapalaklari qurtlari elkasiga tuxum qo‘ygich 
nayzasi yordamida falaj qiladi. So‘ngra qurtning ustiga 50 tagacha (o‘rtacha 15-20) 
tuxum qo‘yadi. Brakoning qo‘yadigan tuxumlari soni laboratoriyadagi ko‘paytirish 
sharoitiga bog‘liq bo‘lib, bitta urg‘ochi yaydoqchi 100 tadan 800 tagacha tuxum 
qo‘yishi mumkin. Tuxumdan chiqqan brakon lichinkalari tunlam qurtlari tanasini 
so‘rib oziqlanadi, natijada tunlam kapalagi qurtlari o‘ladi. Yetilgan brakon 
lichinkalari o‘sha yerda g‘umbakka ayldanadi.
Brakon havo harorati va namligiga qarab 7-37 kunda to‘liq bir nasl, mavsumda 
esa 12 martagacha nasl beradi. Tabiatda brakonlar inson ishtirokisiz tunlam kapalagi 
qurtlarini 10-50 foizgacha kamaytirishi kuzatilgan.
Respublikamizda brakon yaydoqchilarini ko‘paytiradigan 450 dan ortq ishlab 

---

224 
chiqarish biolaboratoriyalari bo‘lib, har yili brakon yaydoqchisi 1-15 mln. gektardan 
ortiq maydonda biologik qarshi kurashda foydalaniladi 
Chumolilar 
(Formicidae)
 oilasi
ga 20 mingga yaqin tur kiradi. MDH da 350 ga yaqin 
turi va Markaziy Osiyoda esa 100 ga yaqin turi uchraydi. 
Chumolilar vakillari boshqa pardaqanotlilardan qorni ko‘krak bo‘limiga 2 bo‘g‘imli 
ingichka poyacha (bel) bilan qo‘shilganligi, boshi yirik, jag‘lari kuchli bo‘lishi bilan ajralib turadi.
Chumolilar jamoa bo‘lib yashaydi. Ularning oilasi bir necha ming, hatto millionlab 
individlardan tarkib topgan. Individlar orasida bir necha ona chumolilar, o‘nlab erkak chumolilar 
va bir necha minglab ishchilari bo‘ladi. Odatda chumolilarning qanotlari bo‘lmaydi.
Lekin erkak va urg‘ochi chumolilar ko‘payish davrida qanot hosil qiladi. Urug‘lanish 
tamom bo‘lgach qanotlari sinib tushadi.
Ishchi chumolilar ko‘payish qobiliyatini yo‘qotgan urg‘ochilaridir. Ular uya qurish, oziq 
yig‘ish, qurtlarni boqish kabi ishlarni bajaradi. Ishchilari orasida eng yiriklari-navkarlari 
qo‘riqchilik vazifasini bajaradi (77-rasm).
Ishchi chumolilar jig‘ildonida chala 
hazm bo‘lgan oziq bilan qurtlari, navkarlari va 
ona 
chumolilarni 
oziqlantiradi. 
Ishchi 
chumolilar ham o‘zaro oziq almashib 
turishadi. Shunday qilib, ayrim chumolilarning 
topgan ozig‘i barcha oila a’zolari o‘rtasida 
teng taqsimlanadi.