Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

77-rasm. Parda qanotlilar:
A - chumolining har xil 
individlari (chapdan o‘ngga-ishchi, erkak, navkar); 
B-arrakash; D-tuxum qo‘yish uchun kapalak qurtini 
zararlayotgan panisk yaydoq-chisi; E-trixogramma 
yaydoqchisi. 
Chumolilar tuproqda juda murakkab 
kamerali inlar quradi. Sariq o‘rmon chumolisi 
(Formica rufa )
yer osti labirintlari va yer usti 
gumbazidan iborat murakkab in quradi. Uning yer osti qismi 1-3 m chuqurlikkacha davom 
etadigan ko‘p marta tarmoqlangan yo‘laklari bor. Bu yerda ular qishni o‘tkazadi.
Gumbaz ostida chumoli qurtlari rivojlanadi. Bahor mavsumida urg‘ochilari qo‘ygan 
tuxumdan faqat qanotli erkak va urg‘ochi chumolilar chiqadi. Ular uyadan uchib chiqib, 
havoda kuyikishgandan so‘ng qanotlarini tashlashadi. Kuyikkan urg‘ochi chumolilar 
tuproqda kichikroq in qurib, yangi oilaga asos soladi. Ular qo‘ygan tuxumdan endi faqat ishchi 
chumolilar yetishib chiqadi. Ko‘pchilik chumolilar foydali hisoblanadi. Keng bargli va 
ninabargli o‘rmonlarda yashaydigan sariq o‘rmon chumolisi zararkunanda hasharotlarni qirib 
daraxtlarni himoya qiladi.
Markaziy Osiyo cho‘llarida tarqalgan chopqir faeton chumolisi
 (Cataglyphis) 
mayda 

---

225 
zararkunanda hasharotlar, meva va donlar, shuningdek nektar bilan oziqlanadi. Cho‘l va 
sahrolarda uchraydigan qir chumolisi
(Messor aralocaspius) 
yovvoyi va madaniy 
o‘simliklarning doni bilan oziqlanadi. Xonadonlarda uchraydigan 
sariq 
fir’avn chumolisi
 
(Formica pharaonis) 
zararkunanda hisoblanadi. Bu chumoli turli xil shirinlik va yog‘lik 
mahsulotlarni xush ko‘radi. Bog‘ qora chumolisi
(Lasius niger) 
shiralar ajratgan shirin 
suyuqlikni yalaydi va ularni yirtqich hasharotlardan himoya qiladi.