U. X. Safarov, N. M. Karakulov

Davlat chegarasi
esa ma’lum davlat chegaralarini ko‘rsatib turadigan 
chiziqlardan tashkil topadi. Ma’lumki, xalqaro huquq normalariga ko‘ra har bir 
davlat chegarasi daxlsiz hisoblanadi. Davlat chegaralari haqida fikr yuritilganda, 
davlatlarga tegishli bo‘lgan quruqlik hududlaridan tashqari, dengizbo‘yi davlatlar 

---

8 
uchun ichki suvlar (dengizning bir qismi bo‘lib, qirg‘oq va boshlang‘ich chiziq 
oralig‘ini o‘z ichiga oladi), hududiy suvlar (kengligi 12 dengiz mili (22,2 km) 
bo‘lgan, to‘lqin qaytish yoki boshlang‘ich chiziqlardan boshlanuvchi dengiz 
qismi), yondosh hudud (hududiy suvlar chegarasidan boshlanuvchi kengligi 12 
dengiz mili (22,2 km) bo‘lgan dengiz qismi (boshlang‘ich chiziqdan hisoblaganda 
24 mili) kabi suvli chegaralar hamda fazoviy chegaralarga ham ega (xalqaro 
kelishuvga ko‘ra quruqlik yuzasidan 100-110 km dan yuqori kosmik kenglik). 
Jahon siyosiy kartasida davlatlar bilan bir qatorda tan olinmagan davlatlar ham 
mavjud.
Tan olinmagan davlatlar
deb jahon siyosiy kartasining o‘z aholisi, 
egallagan hududi ustidan nazorati, huquq va boshqaruv tizimiga ega bo‘lishiga 
qaramay, BMT a’zolari bo‘lgan davlatlar tomonidan tan olinmagan ob’ektlariga 
aytiladi. Tan olinmagan davlatlar dunyoning barcha mintaqalarida mavjud bo‘lsa-
da, ularning eng ko‘pi Osiyo qit’asiga to‘g‘ri keladi. Mazkur mintaqaning 20 
davlati hududida 40 ta tan olinmagan davlat mavjud. Yevropada bunday davlatlar 
soni 30 tani, Afrikada esa 15 tani tashkil etadi. 
Siyosiy kartada o‘z hududini nazorat qiluvchi, qisman tan olingan davlatlar 
(masalan: Shimoliy Kipr Turk Respublikasi, Janubiy Osetiya Respublikasi) bilan 
bir qatorda o‘zlari da’vogarlik qilayotgan hududning bir qismiga ega bo‘lgan tan 
olinmagan davlatlar (masalan: Xitoy Respublikasi, Falastin Davlati) hamda o‘zlari 
da’vogarlik qilayotgan hududga to‘liq egalik qiluvchi tan olinmagan davlatlar 
(masalan: Va Davlati, Vaziriston Davlati)ni uchratish 
mumkin.
Mamlakat
o‘zining ma’lum miqyosdagi chegaralariga ega bo‘lgan, mustaqil 
yoki biron davlatga tobe holda mavjud bo‘lgan hudud hisoblanadi. Koloniya, erkin 
asotsiatsiyalashgan hududlar, dominionlarni uning turli ko‘rinishlari deb ham 
hisoblash mumkin. 
Siyosiy kartaning yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan ob’ektlaridan tashqari, unda 
harbiy harakatlar va harbiy bazalar joylashuvi ta’qiqlangan hududlar neytral 
hududlar (ularga Iroq va Saudiya Arabistoni chegarasidagi ko‘chmanchi qabilalar 
suv oladigan madaniy yodgorliklarga ega hudud, Antarktida, kosmik fazo, xalqaro 

---

9 
kanallar va bo‘g‘ozlar, Shpitsbergen arxipelagi misol bo‘la oladi), turli 
davlatlarning davlat chegaralaridan tashqarida joylashgan, jahon hamjamiyatining 
barcha a’zolari undan foydalanish huquqiga ega bo‘lgan, ilmiy tadqiqotlarda 
foydalanish mumkin bo‘lgan, xech bir davlat uni o‘zlashtirib olish huquqiga ega 
bo‘lmagan xalqaro hududlar va akvatoriyalar (Antarktida hududi, ochiq dengizni 
misol qilish mumkin) va ikki davlat o‘rtasidagi o‘zaro kelishuv asosida 
shakllangan ijara hududlar (Kipr Respublikasi hududidagi Akrotiri va Dekeliya 
shaharlarida joylashgan Buyuk Britaniya harbiy bazalariga o‘xshash turli davlatlar 
tomonidan geografik o‘rni qulay va geostrategik ahamiyatga ega hududlarda 
shakllantirilgan hududlar misol bo‘la oladi ) ham mavjud.
Ko‘rinib turibdi-ki, siyosiy kartaning har bir ob’ekti jahon siyosiy 
hayotining shakllanishi va rivojlanishida o‘ziga xos ahamiyatga ega. Ularda yuz 
berayotgan jarayonlar kelajakda jahon siyosiy kartasida ko‘plab o‘zgarishlarni 
amalga oshirishi mumkin.