U. X. Safarov, N. M. Karakulov

 Yoqilg’i-energetika majmuasi.
Turkmaniston tabiiy gaz zahirasi bo’yicha dunyoda Rossiya, Eron va AQSH 
dan keyin 4 o’rinni egallaydi. Gaz eksporti mamlakat byudjetiga eng ko’p foyda 
keltiruvchi tarmoq hisoblanadi. Turkmanistonning dengizga chiqish yo’li 
bo’lmaganligi sababli gaz eksport qilishda gaz quvurlaridan Rossiya bilan 
hamkorlikda foydalanishga to’gri keldi. Rossiya monopoliyasiga tobe bo’lmaslik 
maqsadida eksportdan tushuvchi foydani oshirish maqsadida Xitoygacha 
qo’shimcha gaz quvuri tashkil qildi. Ko’plab xalqaro kompaniyalar O’rta Osiyo 
davlatlari va Turkmanistonning tabiiy boyliklarini o’rganib ularni qazib olish 
uchun investitsiyalar ajratishmoqda. 
Majmuasining rivojlanishi MODning ko’pgina davlatlarida butunlay 
mahalliy xom ashyo - tabiiy resurs omiliga tayanadi. Uning asosini neft, ko’mir, 
gaz sanoati tashkil qiladi. Neft va gaz sanoati region sanoatining yetakchi 
tarmoqlaridan biridir. Sanoatning mazkur tarmoqlari ayniqsa O’zbekistonda tez 
o’sib bormoqda. Umuman Turkmaniston, Qozog’iston va O’zbekistonda yoqilg’i-
energetika sanoati tarmoqlari salmoqli o’rin tutadi. Markaziy Osiyo davlatlari 
orasida Turkmanistonning Nebitdag’ rayoni, Qozog’izstonning g’arbiy iqtisodiy 
rayoni, O’zbekistonning Farg’ona vodiysi va Muborak rayonida neft va tabiiy gaz 
konlari juda ko’p. Bu rayonda neftni qayta ishlaydigan zavodlar, issiqlik 

---

190 
elektrostantsiyalari (GES) ishlab turibdi. Shuningdek, mazkur rayonlardan 
MODning sanoatlashgan shaharlariga hamda xorijiy davlatlarga neft va gaz 
quvurlari o’tkazilgan. Jumladan, O’zbekistondan Qirg’iziston, Tojikiston va 
boshqa davlatlarga, Turkmaniston va Qozog’istondan Rossiya, Ukraina va boshqa 
xorijiy davlatlarga neft va gaz quvurlari o’tkazilgan. Shuningdek Turkmanistondan 
Eron, Turkiya, O’rta Dengiz mamlakatlariga va O’zbekiston, Qozog’iston, 
Qirg’izistondan Xitoyga neft, Qozog’istondan Turkiyaga gaz quvurlari 
o’tkazilmoqda va o’tkazilishi rejalashtirilmoqda. MOD yoqilg’i-energetika 
majmuasida ko’mir sanoatining ham salmoqli ulushi bor. Ko’mir konlari 
MODning barchasida topilgan. Ayniqsa, Qozog’iston, O’zbekiston, Qirg’iziston 
hududlarida ko’mir ko’p. Birgina Qozog’istonda ko’mirning geologik zahirasi 140 
mlrd. tonnaga teng. Qarag’anda, Ekibastuz, Obakan havzalari ayniqsa yirikdir. 
Mazkur havzalari (va birinchi navbatda Markaziy va Shimoliy Qozog’iston)da 
GESlari ishlab turibdi. 
Regionda qudratli yoqilg’i-energetika sanoati majmuasiga va gidrologik 
statssiyalarda ishlab chiqarilayotgan elektroenergiyaga tayanib elektroenergetika 
sanoati rivojlangan. MODlarida yiliga 150-180 mlrd.kvt/soat elektroenergiya 
ishlab chiqarilmoqda. 
Mashinasozlik majmuasi. 
Mazkur majmuasi region mashinasozlik sanoatini 
o’z ichiga oladi va davlatlararo yo’nalishi bo’yicha farq qiladi. O’lkaning 
mashinasozlik sanoat korxonalari energetika, metallurgiya sanoati, kimyo sanoati, 
qishloq xo’jaligi, transport uchun turli nom va markadagi mashina va mexanizmlar 
ishlab chiqaradi. Sanoatning bu tarmog’i tabiiy resurs omiliga bevosita 
bog’lanmaganligi uchun xom ashyo rayoniga ko’ra iste’molchi rayonlarda yaxshi 
rivojlangan. Jumladan, Turkmanistonda neft va gaz sanoati mashinasozligi, 
Qozog’iston va O’zbekistonda don va paxtachilik uchun xizmat qiladigan 
mashinasozlik; O’zbekiston va Qirg’izistonda yengil va yuk avtomobilsozligi; 
Tojikistonda qishloq xo’jaligi mashinasozligi rivojlangan. 
Kimyo sanovati majmui. 
Regionda kimyo sanoati majmui u bilan bog’liq 
sanoat tarmoqlarining rivojlanishi bilan keng quloch yoymoqda. Bu yerda 

---

191 
neftьkimyo, gazkimyo, ko’mirkimyo tarmoqlari ayniqsa rivojlangandir. Kimyo 
sanoatining 
zikr 
qilingan 
tarmoqlari 
Qozog’iston, 
O’zbekiston 
va 
Turkmanistonning xom-ashyo rayonlarida joylashgan va ancha yaxshi rivojlangan. 
Shuningdek, regionda kimyo sanoatining mineral o’g’it uchun ishlatiladigan kaliy-
fosforid konlari bazasida ham rivojlantirilgan.