Тузувчилар: т

турли минерал тузларнинг организм учун ахамиятини ўрганиш” 
мақсадида бир группа сичқонларни табиий сут билан, (сунъий сут ёки сут 
таркибига кирувчи ёғ, оқсил, қанд, минерал тузлар аралашмасининг сувдаги 
эритмаси), иккинчи группани эса сунъий сут билан боққан. 
Маълум вақт ўтгач, сунъий сут билан боқилган сичконлар ўлади. Бироқ 
Н.И. Лунин тажрибаларига ўз вақтида жй эътибор берилмай унитилиб 
юборилади. Кўп йиллар давомидаги кузатишлар ва тажрибалар овқат 
етишмаслиги натижасида бир қатор касалликларни келиб чиқишини кўрсатади. 
Узоқ вақт сафарда бўлган денгизчилар ва қуршовда қолган шаҳар аҳолиси 
орасида учрайдиган ц и н г а (лавша) касаллиги кўп вақт сабзавот, ҳўл мева 
истеъмол қилинмаслиги сабабли пайдо бўлиши аниқланган эди. Ёки бери-бери 
касаллигининг овқатланишга, айниқса, кундалик овқатнинг фақат гуручдан 
52 

---

иборат бўлишига боғлиқ эканлиги ҳам эътиборни жалб этган эди. Луниндан 
сўнг голландиялик олим Эйкман товуқларни шлифланган гуруч билан боқади. 
Товуқлар маълум вақтдан кейин касалланади. Шу товуқларни оддий кепакли 
гуручдан бўтқа тайёрлаб боқади ва улар соғаяди. Голланд олими 
Эйкманнинг 1897 йили Ява оролида ўтказган муҳим кузатишларидан сўнг 
янада ривожланиб кетади. Натижада товуқларда, одамларда учрайдиган 
сингари бери-бери, фалаж касаллиги пайдо бўлганини аниқлади. Шу 
тажрибадан Эйкман гуручда маълум бир керакли модда борлигига ишонч 
ҳосил қилади. Бу тажрибалардан сўнг бир қанча олимлар томонидан шунга 
ўхшаш тажрибалар ўтказилган. 
Витаминлар ҳақидаги гипотезанинг таърифи 1911 йилда Лондонда 
ишлаётган поляк олими Казимир Функ томонидан берилди. У гуруч кепагидан 
овқатга оз миқдорда қўшиб берилганда ҳам бери-бери касаллагини 
даволайдиган кристалл фаол модда олишга муваффақ бўлади. Бу бирикмани 
таркибини текшириб кўриб, унда амин шаклидаги азотнинг борлиги аниқлади 
ва бу моддага ҳаёт учун зарур бўлган янги бир кимёвий бирикма деб қараб, уни 
(витамин) деб номлади. “Вита” лотинча хаёт, “амин”- таркибида азот тутувчи 
кимёвий группа, яъни хаёт амини маъносини англатади.
Шу тажрибадан кейин поляк олими К.Функ мана шу номаълум 
моддаларни 
витаминлар деб атайди. Витаминлар фақат одам ёки ҳайвон
организми учун зарур бўлмай, ўсимликлар ва микроорганизмлар учун ҳам 
кераклидир. Масалан, ўсимликлар томирлари айрим витаминларсиз яхши 
ривожланмайди. Микроорганизмларнинг нормал ривожланиши учун озуқа
муҳитида витаминлар бўлиши талаб қилинади. Витаминлар билан ферментлар 
орасида ўзвий боғлиқлик бўлиб, кўпгина витаминлар ўзига хос оқсиллар билан 
бирикиб, ферментлар ҳосил қилади. Шундай қилиб, витаминлар етишмаслиги 
оқибатида касалликларнинг (авитаминоз) бошланиши, шу организмда маълум 
реакцияни олиб борувчи фермент активлигининг пасайиши ва оқибатда модда 
алмашинишининг бузилиши билан тушинтирилади.
Биокимёнинг фақат витаминларни ўрганувчи қисми