Тузувчи : Файзуллаева Н

7.7-chizma. Ishlab chiqarishning haqiqiy va potensial hajmi o’rtasidagi inflyatsion 
uzilish. 
ΔU=Retsession uzilish miqdori x Avtonom xarajatlar mul’tiplikatori miqdori  
YAIMni to’liq bandlikning noinflyatsion darajasigacha pasaytirish uchun jami talab (jami 
xarajatlar) kamayishi zarur bo’lgan miqdor inflyatsion uzilish deyiladi.
 
Agarda, ishlab chiqarish haqiqiy hajmi (Uo) potensial (U*) hajmidan ko’p bo’lsa, jami 
xarajatlar ortiqcha hisoblanadi. Jami talabning ortiqchaligi iqtisodiyotda inflyatsiya jarayoniga 
olib keladi. Boshqacha aytganda jami talab hajmining jami taklif hajmidan qisqa muddatda katta 
bo’lishi oqibatida haqiqiy va potensial YaIM hajmlari o’rtasida inflyatsion uzilish ro’y beradi 
(7.7-chizma).. Bu uzilishni bartaraf qilish uchun jami xarajatlarni kamaytirish, boshqacha qilib 
aytganda jami talabni cheklash zarur. 
Grafikda bu jarayon muvozanatni A nuqtadan V nuqtagacha surishni anglatadi. Bu yerda 
jami muvozanatili Yalpi daromad hajmidagi (ΔU) qisqarish quyidagicha bo’ladi:
ΔU= -Inflyatsion uzilish miqdori x Avtonom xarajatlar mul’tiplikatori miqdori.
Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modeli Yalpi talab- Yalpi taklif modelini qisqa 
muddatli makroiqtisodiy siyosat maqsadlarida aniqlashtirgan bo’lib, uning xususiy holi 
hisoblanadi. Yalpi talab va Yalpi taklif modelidan farqli o’laroq bu modelda baholar darajasi va 
ish haqi o’zgarmas miqdorlar hisoblanadi. Ayni shu sababga ko’ra tovar moddiy zahiralarining 
o’sishi qisqa muddatda makroiqtisodiy muvozanatga erishishni belgilovchi omil bo’ladi.
 
 
 

---

97 
Qisqacha xulosalar 
 
Klassik iqtisodchilar makroiqtisodiy muvozanat faqat to’liq bandlik sharoitida ro’y beradi, 
qisqa mmuddatlt buzilishlar esa bozor mexanizlari tomonidan, ya’ni tbaho, ish haqi kabi 
dastaklarning ishga tushishi bilan bartarafs etiladi deb hisoblashishadi. 
Klassik iqtisodchilar nazariyasidan farqli o’laroq ingliz iqtisodchisi J. Keyns o’zining
to’liq bandlik mavjud bo’lmagan sharoitda ham makroiqtisodiy muvozanat ro’y beradi, tartibga 
solinmagan iqtisodiyotda to’liq bandlilik faqatgina tasodifiy ro’y beradi deb hisoblaydi.
Keyns modelida makroiqtisodiy muvozanat ishlab chiqarishni ta’minlovchi ikkita omil 
Yalpi xarajatlar va Yalpi daromadlarning kesishuv nuqtasida ro’y beradi. Bu modelda tovar 
zahiralarining o’zgarishi makroihtisodiy muvozanatni ta’minlovchi omil deb qaraladi. 
Yalpi 
daromadlarning 
avtonom 
xarajatlar 
miqdoridagi 
dastlabki 
o’sishdan 
(kamayishi)dan necha marta ortiq o’sishi (kamayishi) mul’tiplikator samarasi deyiladi
.
Mul’tiplikator iqtisodiy tebranishlar darajasini kuchaytiruvchi omil hisoblanadi. 
Avtonom xarajatlar mul’tiplikatori miqdori iste’molga chegaralangan moyillik darajasi 
bilan belgilanadi va u bilan to’g’ri bog’liqlikka ega..
 
Makroiqtisodiy muvozanat potensial YAIM hajmidan kamroq bo’lgan haqiqiy YAIM 
hajmida o’rnatilsa retsession uzilish, aksincha bo’lsa inflyatsion uzilish ro’y beradi.