Тузувчи : Файзуллаева Н

2. Haqiqiy va rejalashtirilgan xarajatlar. 
Ishlab chiqarishning kamayishi natijasida mumkin bo’lgan yo’qotishlarning oldini olish 
uchun jami talabni tartibga solib turadigan faol davlat siyosati zarur. Shuning uchun ham 
Keynsning iqtisodiy nazariyasini ko’p hollarda jami talab nazariyasi deb yuritiladi. Jami talab 

---

93 
komponentlari, ayniqsa investitsiyalarning o’zgarishi makroiqtisodiy beqarorlik sabablaridan 
biridir. 
“Haqiqiy investitsiyalar
rejalashtirilgan va rejalashtirilmagan investitsiyalar miqdorini 
o’z ichiga oladi. Rejalashtirilmagan investitsiyalarga tovar – moddiy zahiralariga (TMZ) 
investitsiyalardagi kutilmagan o’zgarishlar kiradi. Ushbu rejalashtirilmagan investitsiyalar 
tenglashtiruvchi mexanizm sifatida jamg’arma va investitsiyalar miqdorining o’zaro bir-biriga
mos kelishiga olib keladi va makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlaydi”
7
.
Rejalashtirilgan xarajatlarga uy xo’jaliklari, firmalar, davlat va tashqi dunyoning mahsulot 
va xizmatlarni sotib olishga mo’ljallagan xarajatlari kiradi. Firmalar tomonidan ishlab 
chiqarilgan mahsulotlarni sotishdagi kutilmagan o’zgarishlar tovar moddiy zahirasiga 
rejalashtirilmagan investitsiyalar qilishga olib kelsa, haqiqiy xarajatlar rejalashtirilgan 
xarajatlardan farq qiladi.
Rejalashtirilgan xarajatlar funksiyasi 
:E=S+ I +G+Xp
ko’rinishiga ega. Dekmak uning 
grafigi iste’mol funksiyasi (S=a+ v (U-T) ) grafigiga nisbatan I+G+Xp miqdorda yuqoriga 
surilgan bo’ladi. Keltirilgan Xp -sof eksport bo’lib, uning funksiyasi esa quyidagi ko’rinishga 
ega:
Xp = g - m’Y 
Bu yerda :g – avtonom sof eksport; 
m’ - importga chegaralangan moyillik; Y – daromad. 
Importga chegaralangan moyillikimport xarajatlaridagi o’zgarish miqdorini bunga sabab 
bo’lgang’ daromadlardagi o’zgarish miqdoriga bo’lib topiladi.
m’ = ΔM / ΔY; 
Bu yerda: ΔM - importga xarajatlarning o’zgarishi; 
ΔY - daromadlarning o’zgarishi. 
Yalpi daromadlarning oshishi bilan import ham oshadi. CHunki, bunda iste’molchilar va 
investorlar ham milliy ham import mahsulotlarga bo’lgan xarajatlari miqdorini oshiradilar. Ayni 
paytda mamlakatning eksporti hajmi shu mamlakatdagi Yalpi daromadlar (Y) miqdoriga 
bevosita bog’liq bo’lmaydi, balki tovar olib chiqib ketayotgan mamlakatning Yalpi daromadlari 
o’zgarishiga bog’liq bo’ladi. Shuning uchun ham mamlakatdagi Yalpi daromadlar (Y) o’zgarishi 
bilan sof eksport (Xp) o’rtasidagi bog’liqlik salbiydir va sof eksport funksiyasida minus ishorasi 
bilan belgilanadi. Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modelini ko’rib chiqish jarayonini 
soddalashtirish uchun sof eksport miqdori Yalpi daromadlar (Y) o’zgarishiga bog’liq emas deb 
olinadi. Shuning uchun sof eksport to’lig’icha avtonom xarajatlar miqdoriga qo’shiladi, ya’ni 
avtonom xarajatlar (a + I + G +Xp) yig’indiga teng deb olinadi.