Тузувчи : Файзуллаева Н

E ( rejalashtirilgan Y=E 
xarajatlar)
Y1 E=C+I+G+Xn
 
E1 Zahiralarning jamg’arilishi
E0
Zahiralarning kamayishi
E2
(daromad, real xarajatlar)
 
Y2 Y0 Y1
Y
7.5-chizma. Keyns xochi (Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modeli) 
Milliy ishlab chiqarishning muvozanat holati (Y0), Yalpi xarajatlar komponentlarining har 
birining (iste’mol, investitsiya, davlat xarajatlari yoki sof eksport) o’zgarishi natijasida 
tebranishi mumkin. Ushbu tarkibdagi birorta omilning miqdorining o’sishi 
rejalashtirilgan xarajatlar egri chizig’ini yuqoriga suradi va aksincha kamayishi pastga surilishga 
olib keladi. 
4. Avtonom xarajatlar mul’tiplikatori.
Avtonom xarajatlarning har qanday o’sishi, ya’ni ΔA = Δ (a+I+G+Xn) mul’tiplikator 
samarasi hisobiga Yalpi daromadlarning ko’proq miqdorga (ΔY) oshishiga olib keladi.
Avtonom xarajatlar mul’tiplikatori muvozanatli YAMM o’zgarishning avtonom 
xarajatlarning har qanday komponenti o’zgarishiga nisbatini ko’rsatadi
: m = ΔY /ΔA: 
Bu yerda: m - avtonom xarajatlar mul’tiplikatori; 
ΔY – muvozanatli YAIMning o’zgarishi; 
ΔA – avtonom xarajatlarning Y o’zgarishiga bog’liq bo’lmagan o’zgarishi. 
Mul’tiplikator - Yalpi daromadlar avtonom xarajatlarning dastlabki o’sishi (kamayishi)dan 
necha marta ortiq o’sganligini (kamayganligi) ko’rsatadi. 
 
Avtonom iste’mol ΔSA miqdorga o’ssa, bu Yalpi xarajatlar va daromadlar (U) ning o’sha 
miqdorda o’sishiga olib keladi. Bu esa, o’z navbatida iste’molning ikkinchi marta (daromadlar 
oshishi hisobiga) MRS x ΔSA miqdorda o’sishiga olib keladi. Keyinchalik Yalpi xarajatlar va 
daromadlar MRSxΔSA miqdorda yana o’sadi. Shunday qilib, «daromad-xarajat» ko’rinishidagi 
doiraviy aylanish bo’yicha jarayon davom etaveradi. 
ΔSA↑

>AD↑

Y↑

C↑

AD↑

Y↑

C↑

AD↑

Y↑ va hokazo. 
Ushbu oddiy vaziyatdan ko’rinib turibdiki, Yalpi daromadlar (Y), avtonom iste’molning 
dastlabki o’zgarishi ΔSA↑ ga nisbatan bir necha marta ko’p o’zgaradi. Bu shuni bildiradiki, S, I, 

---

95 
G yoki Xp miqdorlardagi oddiy o’zgarishlar ham ishlab chiqarish hajmi va bandlik darajalarida 
katta o’zgarishlarga olib kelishi mumkin. Shunday qilib, mul’tiplikator iqtisodiy beqarorlik omili 
hisoblanadi. Shuning uchun ham davlatning byudjet-soliq siyosatidagi asosiy vazifalardan biri 
bo’lib, o’rnatilgan barqarorlashtirgichlar tizimini yaratish hisoblanadi. Bu tizim iste’molga 
chegaralangan moyillikni kamaytirish orqali multiplikatsiya samarasini pasaytiradi. 
Mul’tiplikator samarasi mohiyatini quyidagi misolda ko’rib chiqamiz. Aytaylik, dastlab 
iqtisodiyotga investitsiyalar miqdori 5 mlrd. so’mga ko’paysin. Bu, o’z navbatida ish haqi, renta, 
foyda ko’rinishda uy xo’jaliklari daromadiga aylanadi. Agar iste’molga chegaralangan 
moyillikni 0,75 ga yoki 75 %ga teng deb olsak. Uy xo’jaliklari bu daromadning 75 foizini, ya’ni 
3,75 mlrd. so’mni iste’mol xarajatlariga sarflaydi, qolgan 1,25 mlrd. so’mni jamg’aradi. 
Sarflangan 3,75 mlrd. so’m boshqalar uchun daromad hisoblanadi. O’z navbatida ular ham 3,75 
mlrd. so’mning 75 foizini iste’mol uchun sarflaydilar va 25 foizini jamg’aradilar. Bu jarayon 
oxirgi so’m jamg’arilmaguncha davom etadi. 
Bunda: m = ΔY / A = 20 / 5 = 4 va m = 1 / (1-0,75) = 4
va bundan