Тузувчи : Файзуллаева Н

 
 
Qisqacha xulosalar 
Pul to’lov, jamg’arish va qiymat o’lchovi funksiyalarini bajaruvchi, yuqori likvidli 
tovardir. Pul tushunchasi vaqatgina naqd pullar bilan cheklanib qolmasdan , uning tarkibiy 
elimentlari likvidlilik darajasi tushib borishiga qarab agregatlarga ajratilgan. Makroiqtisodiy 
tahlilda e’tibor ko’proq M1 va M2 agregatlariga qaratiladdi. 
Pulga bo’lgan umumiy talab bitimlar uchun pulga talab, ehtiyotkorlik vajidan pulga talab 
va moliyaviy aktivlar uchun pulga talab yig’indisidn iborat. 
Pulga bo’lgan talab hajmi YAIM (daromad) hajmi, baholar darajasi, pulning aylanish 
tezligi va foiz stavkasiga bog’liq. 
Nazorat va muhokama uchun savollar 
2.
Pulning mohiyatini tushuntiring va funksiyalariga izoh bering. 
3.
Pul agregatlari deganda nimani tushunasiz va uni belgilashda qaysi tamoyilga amal 
qilingan? 
4.
Pulga talabning klassik nazariyasi qanday asoslarga tayanadi?. 
5.
Pulga talabning keynscha nazariyasining mohiyati nimada va klassik nazariyadan nimasi 
bilan farq qiladi?. 
 
15- Mavzu: Pul taklifi. Pul bozorida muvozanat 
Reja 
1. Pul taklifi. Bank mul’tiplikatori. 
2. Pul taklifining kengaytirilgan modeli pul mul’tiplikatori. 
3. Pul bozorida muvozanat. 
 
1. Pul taklifi. Bank mul’tiplikatori. 
Pul taklifi (Ms) o’z ichiga bank tizimidan tashqaridagi naqd pullar (S) va zarur bo’lganda 
(D) iqtisodiy agentlar bitimlar uchun ishlatishi mumkin bo’lgan depozitlarni oladi: 
M
s
 = S+D. 
Aksariyat mamlakatlarda davlat pul chiqarishda monopol huquqqa ega.. Uni amalga 
oshirish huquqi nisbatan mustaqil muassasa Markaziy bank ixtiyorida. “ Markaziy bank 
O’zbekiston Respublikasi hududida qonuniy to’lov vositasi sifatida banknotlar va tangalar 
ko’rinishidagi pul belgilarini muomalaga chiqarish mutlaq huquqiga ega”
*
. Ammo pul taklifini 
ko’paytirish imkoniga yoki pul yaratish qobiliyatiga tijorat banklari ham ega. Ular kreditlar bera 
borib, to’lov vositalari emissiyasini yoki kredit mul’tiplikatsiyasini amalga oshiradi. Masalan, A 
bankning depoziti 2000 so’mga o’sgan bo’lsa, zahira normasi 20 % ga teng bo’lganda (zahira 
normasi – tijorat banklar depozitlarining ma’lum qismini Markaziy bankda saqlab turish 
*
O'zbekiston Respublikasining “O'zbekiston Respublikasi Markaziy Banki to'g'risida”gi Qonuni, 1995yil. 21 
dekabr` / O'zbekiston bank tizimini isloh qilish va erkinlashtirish bo'yicha qonunchilik hujjatlari to'plami.T.: 
O'zbekiston, 2003., 18-.b. 

---

102 
normasi), u 400 so’mni Markaziy bankda zahiralab, qolgan 1600 so’mni qarzga beradi. Shunday 
qilib, A bank pul taklifini 1600 so’mga ko’paytiradi va u endi 2000+1600=3600 so’mni tashkil 
etadi. YA’ni, omonatchilarning depozitlardagi 2000 so’mdan tashqari yana 1600 so’m qarz 
oluvchilar qo’lida qoladi. Agar, 1600 so’m yana banka tushsa, (masalan, B bankka) unda 20 % 
ga teng bo’lgan zahira normasida u 320 so’mni zahirada qoldirib, 1280 so’mni kreditga beradi 
hamda shu miqdorda pul taklifini oshiradi. Kredit berishning bu jarayoni so’nggi pul birligidan 
foydalanishga qadar davom etadi. YAkuniy hisob kitob bank depozitlari jami 10000 schqmga 
ko’payganligini ko’rsatadi. Bu jarayonni formula ko’rinishida quyidagicha yozishimiz mumkin: