Тузувчи : Файзуллаева Н

3. Pul bozorida muvozanat 
 
Pul bozori modeli pulga talab va taklifni birlashtiradi. Dastlab, soddalik uchun pul taklifi 
Markaziy Bank tomonidan nazorat qilinadi va
(M/P)
s
darajasida qayd qilingan deb olamiz. 
Agarda M -pul taklifini, P-narxlar darajasini bildirsa, M*/P* pul vositalarining real zahirasi 
miqdorini ko’rsatadi. 
(M/P) s = M*/P* 
Bu yerda: M - pul taklifi darajasini bildiradi; 
P – baholar darajasi (ushbu modelda ekzogen o’zgaruvchi )ni ko’rsatadi. 
9.1-chizma real pul taklifi miqdoridagi foiz stavkasiga bog’liq bo’lmagan vaziyatni 
ko’rsatadi. Shuning uchun real pul vositalari taklifi grafikda ko’rsatayotganimizdek vertikal
chiziq ko’rinishiga ega bo’ladi. Bu holat foiz stavkasi qanchalik o’zgarishiga qaramasdan real 
pul taklifi miqdori o’zgarmasdan qolgan vaziyatni aks ettiradi. 
Baholar darajasini ham barqaror deb qabul qilamiz. Bu holatda real pul taklifi M*/P* ga 
teng va grafikda Ms to’g’ri chiziq ko’rinishiga ega bo’ladi. 
Pul talabi berilgan daromad darajasida foiz stavkasiga teskari proporsional egri chiziq 
ko’rinishiga ega. Muvozanat nuqtasida pul talabi va taklifi o’zaro teng, (9.2-chizma). 
O’zgarib turuvchi foiz stavkasi pul bozorini muvozanatda ushlab turadi. Foiz stavkasining 
o’zgarishi natijasida iqtisodiy agentlar o’z aktivlari tarkibini o’zgartirgani tufayli pul bozorida 
muvozanatga erishish uchun vaziyatga ta’sir etib uni o’zgartirish zarur va mumkindir. Agar R 
juda yuqori bo’lsa, pul taklifi unga bo’lgan talabdan yuqori bo’ladi. Iqtisodiy agentlar o’zlarida 
to’planib qolgan ortiqcha naqd pullarni aksiya va obligatsiyalarga aylantirib, ulardan qutilishga 
intilishadi. 
Yuqori foiz stavkasi, ta’kidlanganidek, obligatsiyalar kursining pastroq darajasiga mos 
keladi. Shu sababli, arzon obligatsiyalarni (kelajakda foiz stavkasi pasayishi oqibatida ular kursi 
o’sishini ko’zda tutib) sotib olish foydali bo’ladi. 
Banklar, Ms> Md bo’lgani uchun foiz stavkasini pasaytira boshlaydi. Asta-sekin iqtisodiy 
agentlar o’z avtivlari tarkibini o’zgartirishi va banklar tomonidan foiz stavkasining o’zgartirilishi 
oqibatida pul bozorida muvozanat tiklanadi. Foiz stavkasi pasayib ketgan holatda teskari jarayon 
ro’y beradi. 
R R 
Ms 
Ms 
Re 
MD 
M*/P* M/P M*/P* M/P
9.1-chizma. Real pul vositalari zahirasi 9.2-chizma. Pul bozorida muvozanat 
taklifi grafigi modeli 

---

104 
R Ms2 Ms1
R Ms 
R2 
R2 
M2d(Y2) 
R1 R1 
M1d(Y1
)
Md 
M*/P* M/P M*2/P* M*1/P* M/P
9.3-chizma. Daromadlar darajasining 9.4- Pul taklifining kamayishi
oshishi natijasida pulga natijasida pul bozorida muvo- 
talabning o’zgarishi. zanatning o’zgarishi.
 
Foiz stavkasi va pul massasi muvozanatli darajasining o’zgarib turishi pul bozorining 
ekzogen o’zgaruvchilari – daromadlar darajasi va pul taklifining o’zgarishi natijasida ham ro’y 
beradi.
Grafik ko’rinishda, bu, pul talabi va pul taklifi egri chiziqlarining siljishi sifatida namoyon 
bo’ladi (9.3, 9.4 chizmalar). 
Daromadlar darajasining Y1dan Y2ga qadar o’sishi (9.3-chizma) pulga talabni M1d dan 
M2d gacha oshishiga va foiz stavkasini R1dan R2ga qadar ko’tarilishiga olib keladi.Pul 
taklifining kamayishi ham foiz stavkasining ko’tarilishiga va muvozanat nuqtasining 
o’zgarishiga olib keladi.
Pul bozorida muvozanatni o’rnatish va saqlab turish mexanizmi qimmatli qog’ozlar bozori 
rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida muvafaqqiyatli amal qiladi. Pul bozoridagi muvozanat 
tovarlar va xizmatlar bozoridagi muvozanat singari makroiqtisodiy muvozanatning muhim 
tarkibiy qismidir.