Тузувчи : Файзуллаева Н

to’lov vositasi (almashinuv vositasi); qiymat o’lchovi vositasi, jamg’arish ( 
boylik to’plash) vositasi
.
Umumiy ekvivalentlilik, yuqori likvidlilik xususiyatlari pulni ideal to’lov vositasiga 
aylantiradi. Hozirgi zamon iqtisodiyotida to’lovlar uch yo’l bilan amalgam oshiriladi: 1) naqd 
pul to’lovi; 2) bankdagi hisobvaraqlarda yozuv orqali, ya’ni naqd bo’lmagan pul ko’chirish 
orqali; 3) bir shaxsning ikkinchi shaxsga qarzdorliligini tasdiqlovchi hujjatlar( veksellar, qarz 
majburiyatlari) yordamida. 
Qiymat o’lchovi sifatida pullar tovarlar bahosini ifodalaydi va turli tovarlar qiymatini 
taqqoslash imkonini beradi.
O’z tovari uchun olgan pulini sotuvchi doim ham birdaniga ishlatvermaydi. Shu sababga 
ko’ra pullar ularga o’tkazilgan qiymatni saqlab turishlari juda muhim. Agar pul aytilgan 
xususiyatga ega bo’lsa, unda u boylik to’plash maqsadida jamg’ariladi. Pulning bu funksiyasini 
muqobil tarzda mulkning boshqa turlari - obligatsiyalar, aksiyalar, ko’chmas mulk ham 
bajarishi mumkin.
Rivojlangan iqtisodiyot sharoitida pulning to’lov vositasi sifatidagi vazifasi jamg’arish 
vositasi vazifasiga nisbatan muhimroq ao’hamiyat kasb etadi. 
Pulning yuqori likvidliligi va qiymatni saqlab turishi xususiyatlar barcha turdagi to’lov 
vositalarida bir xil emas. Naqd pullar va muddatsiz depozitlarning likvidliligi djarajasi muddatli 
depozitlarga yoki veksellarga qaraganda yuqoriroq. Shu sababli pul massasi likvidlilik 
darajasining pasayib borishi tamoyiliga asoslangan agregatlarga bo’linadi. Rivojlangan 
mamlakatlarda pul massasini aniqlashda - M1; M2; M3; M4 deb belgilanadigan pul 
agregatlaridan foydalaniladi. 
Pul agregatlarining tarkibi va miqdori turli mamlakatlarda o’zaro farq qilish mumkin. 
Quyida umumlashtirib olingan pul agregatlari tarkibini keltiramiz: 
“M0- bank tizimidan tashqaridagi naqd pullar va tijorat banklarining
Markaziy bankdagi rezervlari; 
M1 = M0 + muddatsiz depozitlar, yo’l cheklari va boshqalar; 
M2 =M1 + (miqdori va muddati cheklangan) muddatli depozitlar va boshqalar ; 
M3 = M2+(miqdori va muddati cheklanmagan) muddatli depozitlar va boshqalar”
*
Makroiqtisodiy tahlilda M1 va M2 pul agregatlari eng ko’p foydalaniladi. Pul 
agregatlarining dinamikasi turli sabablarga bog’liq. Masalan, daromadlarning oshishi natijasida 
M1ga talab tezroq o’ssa, foiz stavkasining o’sishi natijasida M2 va M3ga talab M1ga nisbatan 
tezroq o’sadi.