Turakulov e

Irsiy omil ota-onalardagi ayrim sifat va xususiyatlarning bolalariga o’tishidir. Irsiyatni genlar vujudga keltiradi. Ҳozirgi fan organizm xususiyatlarida, uning to’ғrisida axborotlar saқlanadigan va uzatiladigan o’ziga xos gen kodlari aks etganligini isbotlagan. Genetika inson rivojlanishining irsiy dasturini ochib bergan.
Tadқiқotchilarning ta’kidlashicha, inson biologik tur sifatida insonlarga ma’lum bo’lgan tarixiy davr taraққiyotida sezilarli bo’lmagan darajada o’zgarishga uchragan.
Inson ijtimoiylashish jarayonidagina, ya’ni muloқot, boshқa kishilar bilan aloқalarda, shaxs bo’lib shakllanadi. Tadқiқotlarning guvoҳlik berishicha, ma’naviy, ijtimoiy va psixik rivojlanish, kishilik jamiyatisiz faoliyatda bo’lolmaydi. Muҳit shaxs rivojlanadigan real voқelikdir.
Shaxs rivojlanishiga ta’sir etuvchi tashқi sharoitlarga olimlar geografik, ijtimoiy muҳit, maktab va oilani keltiradilar.
Yaқin va yiroқ muҳit farқlanadi. Yaқin muҳitga uy sharoiti, uzoқ muҳitga esa ijtioiy muҳit kiritiladi.
Ijtimoiy muҳit ijtimoiy tuzum, ishlab chiқarish munosabatlari tizimi, ҳayotning moddiy shart-sharoiti, ishlab chiқarish va ijtimoiy jarayonlar oқimi xarakterini o’z ichiga oladi.
Yaқin muҳitga oila, қarindoshlar, o’rtoқlar kiradi.
K.K.Platonov tadқiқotlari ko’rsatadiki, shaxs tuzilmasidagi biologik va sostial omillar nisbati shaxs sifatlarining to’rtta poғonaviy satҳini farқlashga imkoniyat beradi:
1.Irsiyat bilan boғlangan sifatlarni birlashtirgan temperament satҳi. Unga shaxsning eҳtiyoj va instinkt xususiyatlari ҳamda jinsiy, yosh, milliy va boshқa sifatlarini kiritadi.
2.Psixik jarayonlar xususiyatlari satҳi. Bu satҳ sezgi, idrok, xayol, diққat, xotira, tafakkur, ҳissiyot, irodaning individual xarakterini o’z ichiga oladi. Shuningdek, bu satҳga olimlar tafakkurning mantiқiy aks etishi: assostiasiya, қiyoslash, abstraksiyalash, induksiya, dedukstiyalarni ҳam kiritadilar.
3.Shaxs tajribasi satҳi. Bu satҳ bilim, malaka, ko’nikma, odat (қiliқ) kabi sifatlar bilan belgilanadi.