Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
167 
қараб бир неча марта сув берилади, ундан кейин охирги марта барча майдон 
бўйлаб сув қуйилади ва яхшилаб ювилади.
Шўр ювишдан кейин тупроқнинг шўрсизланиши кўпгина омилларга - 
ѐғингарчилик, ҳаво ҳарорати, шамол таъсири, тупроқ хоссалари, ювилган 
майдонларга 
агротехник 
қаров 
ва 
бошқаларга 
боғлиқ 
бўлади. 
Ёғингарчиликнинг кам бўлиши, шамолнинг тез-тез ва қаттиқ эсиши, сизот 
сув сатҳининг юза жойлашиши ҳамда унинг етарли даражада оқиб кета 
олмаслиги тупроқнинг қайта шўрланишига имкон яратади. Шўр ювилгандан 
кейин ер етилиши биланоқ уни бороналаб қўйиш керак. Шунда тупроқ тез 
қуриб кетмайди, бороналаш сифати яхшиланади. Ер бороналанганда ўт босиб 
кетмайди, экиш олдидан ишлов бериш сифати яхшиланади, шўр босмайди ва 
экиш вақтигача намлик сақланди. 
Суғориладиган унумдор ерларда шўрланиш аломати кўриниши 
биланоқ, дарҳол профилактик шўр ювиш суви берилиши керак. Кузги 
шудгорлашдан кейин, қиш ва баҳор ѐғинлари тушишидан олдин маҳаллий 
шароитга кўра 1500-2000 м
3
/га нормада сув берилгани маъқул. 
Шўрҳок ерларни ўзлаштириш.
Ирригация-мелиорация ва агротехника 
тадбирлари комплексидан тўғри фойдаланилганда шўр ерларни муваффақият 
билан ўзлаштириш мумкин. Унда ғўза, дон экиш, ем-ҳашак етиштириш 
шунингдек, боғ ва полиз барпо қилиш осон.
Ерлари ўзлаштирилаѐтган айрим районларнинг тупроқ - мелиоратив 
шароити ҳар хил. Баъзи жойларда бир районнинг ўзида ҳам шароит ҳар хил 
бўлади, буни Мирзачўл, Фарғона ерлари мисолида кўриш мумкин. 
Мирзачўлнинг жанубий тоғ олди ҳудудлари жуда осон ўзлаштирилади. 
Бу ерда сизот сув сатҳи жуда чуқур жойлашган бўлиб, яхши оқиб кетади. 
Аммо Сирдарѐ яқин шарқий қисмида сизот суви қийинчилик билан оқиб 
кетади, шунинг учун мелиоратив тадбирлар тупроқларнинг намиқиши ва 
ўпирилиши натижасида Мирзачўлдаги қуриқ ерларнинг кўп жойлари чўкади. 
Соз тупроқли текисликнинг кўп шўрланган жойлари асосан эски ўзан 
ва пастликларга (Еттисой, Карой, Сардоба, Шўрўзак пастлиги) тўғри келади. 
Сизот сув сатҳи турлича, 3-5 м гача ва ундан ҳам чуқурда жойлашган. 
Улар турли жойда турлича минераллашган бўлиб, қуруқ қолдиғи 10-20-40 г-л 
гача етади. Бундай ерларни яхши зовурлаштирилган шароитда ва асосли 
текислашдан кейингина ўзлаштириш мумкин. 
Тупроқ грунтини шўрсизлантириш ва зовурлаштиришнинг энг 
самарали услубларидан фойдаланиш, тупроқни ювишга тайѐрлаш усуллари, 
шўр ювиш меъйѐри ва бошқа тадбирларни амалга ошириш юқорида 
кўрсатилган шарт-шароитларни аниқлайди. 
Амалда шўрҳок тупроқлар икки усулдан фойдаланиб ўзлаштирилади: 
а) зовурлаштирилган майдонларда кузги - қишки шўр ювиш; 
б) зовурлаштирилган шароитда - ѐзда шўр ювиш. 
Шўрҳок ерларни ўзлаштиришда кузги - қишки шўр ювиш. Шўрҳок 
ерларни ўзлаштиришда ҳам далаларни текислаш, шўр сизот сувларни 
чиқариб юбориш учун зовур қазиш, тупроқни тузлардан ювиш асосий 
мелиоратив тадбирлардан ҳисобланади.

---