Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
168 
Тупроқнинг механик таркиби ва шўрланганлик даражсига, шунингдек 
сизот сув сатҳининг жойлашиш чуқурлигига қараб, 4-5 мингдан, 8-12 минг 
м
3
/га гача ва баъзан 15 минг м
3
/га гача шўр ювиш нормаси белгиланади. 
Шунда тупроқ - грунт 1,5-2,5 м чуқурликгача шўрсизланади. Қатламдаги 
хлор тузлари 0,20-0,35 дан 0,01-0,015 % гача камаяди. Шўр босган қуруқ 
ерлар икки асосий босқичда ўзлаштирилади:
1) ирригация - мелиорация жиҳатдан ўзлаштириш ─ суғориш ва шўр 
ювиш тармоқларини яратиш, уларга сув боғлаш иншоатлари, нов, кўприклар 
қуриш, ерларни асосли (капитал) текислаш ва бошқалар; 
2) хўжалик жиҳатдан ўзлаштириш, шўрини ювиш, экин экиб қишлоқ 
хўжалик оборотига киритиш. 
Ўзлаштирилаѐтган ерлар текисланаѐтганда қалин устки унумдор 
қатламдан 50-60 см гача қириб олиш мумкин. Тупроқ профили бўйича 
органик моддалар текис тарқалмаган бўлса, унумдорлигини сақлаш 
мақсадида устки унумдор қатлам озроқ 30-35 см гача олинади. Кучли 
шўрланган тупроқлар ва шўрҳоклар 5-6 мартадан ювилади. Яхши 
натижаларга эришиш учун биринчи ва иккинчи, иккинчи ва учинчи шўр 
ювишлар оралиғидаги вақт 1-2 кун бўлиши керак, кейинги шўр ювишлар 
орлиғидаги вақт 3-7 кунгача чўзилиши мумкин. Беда ерларни энг яхши 
ўзлаштиргич ҳисобланади. Ёлғиз экилади. Беда тузга чидамсиз бўлганлиги 
учун унинг устки қатламлари етарлича шўрсизлантирилган тупроқларга 
экиш мумкин. Яхши ювилган асосий ерларга эса чигит экилиши керак. 
Етарли даражада шўрсизлантирилмаган участкаларга маккажўхори экиш 
ярамайди. У тузга чидамсиз бўлади, бундай участкаларга фақат тузга 
чидамли экинлар (лавлаги, оқ жўхори, кунгабоқар) экиш мумкин. Кунгабоқар 
ва оқ жўхори силос учун экилади. 
Турли турдаги материал ва ресурслар ҳам каррозияланиш тезлиги
паст бўлсада атмосфера ҳавосини ифлослайди. Учта Америка