Тупроқшунослик асослари



Download 9,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet143/333
Sana26.03.2022
Hajmi9,98 Mb.
#511155
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   ...   333
Bog'liq
тупроқ минерал крил

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
160 
(MgCl
2
, CaCl
2
, MgSO
4
, Na
2
SO
4
) ортади, гипснинг эрувчанлиги ҳароратга 
деярли боғлиқ бўлмайди. Na
2
SO
4
тузининг эрувчанлиги 0
0
дан 10
0
гача 
ҳароратда паст, 30
0
гача ортганда кам ҳолларда эрувчанлиги ортади. 
Кейинчалик эса бутунлай ўзгармайди. Тузларнинг сувда эрувчанлиги СО
2
миқдорига ҳам боғлиқ. Агар тупроқ ҳавосида 0,2% СО
2
бўлса СаСО
3
ни 
эрувчанлиги одатдаги (СО
3
- 0,03%) га нисбатан 15 марта ортади. Бир қанча 
тузлар иштирокида тузларнинг эрувчанлигининг камайиши кузатилган. 
Тупроқ эритмасида NaCl нинг юқори миқдори қайд этилганда гипснинг 
эрувчанлиги кескин ортади ва у капилляр сувлар орқали юқорига кўтарилиб, 
натижада тупроқнинг устки қатламида гипснинг тўпланиши содир бўлади. 
MgCl
2
тузининг эрувчанлиги CaCl
2
иштирокида кескин камаяди. Ҳудди 
шундай ҳолатни CaSO
4
тузининг Na
2
SO
4
ва MgSO
4
иштирокида кузатиш 
мумкин. СаСО
3
нинг эрувчанлиги NaCl иштирокида таҳминан 22 мартага, 
Na
2
SO
4
нинг иштирокида эса 50 мартага ортади. MgCO
3
нинг эрувчанлиги 
NaCl иштирокида 4 марта, Na
2
SO
4
иштирокида эса 5 марта ортади (Гафурова 
ва б., 2003). 
Эритманинг маълум бир концентрациясида тузлар кристалл модда 
шаклида чўкмага тушади. Тузларнинг чўкмага тушиши бошланган 
концентрация кўрсаткичи ҳароратга, босимга ва бошқа туз ва газларнинг 
иштирок этишига боғлиқ бўлади. Кўп компонентли эритмалардан тузларнинг 
чўкмага тушиш (кетма-кетлиги) уларнинг эриш даражасига боғлиқ. Кучсиз 
эрийдиган тузлар пастроқ, яхши эрийдиган тузлар эса юқори концентрацияда 
чўкмага туша бошлайди. Тузларнинг чўкмага тушишининг умумий 
қонуниятлари қуйидаги қаторлар билан ифодаланади, яъни катионлар 
қуйидаги тартиб бўйича чўкмага тушадилар: 
Si - Fe - Ca - Mg, Ca - Mg - K, Na - K - Mg 
CO
3
SO
4
Cl 
анионлар эса: CO
3
- SO
4
- Cl.
Тузларнинг эрувчанлигига ва уларнинг эритмадан чўкмага тушиши сув 
ушловчи грунтлар ва тупроқларнинг хоссаларига, жумладан, механик 
таркиби, сув хоссалари, сингдирилган асослар таркиби, рН, СО

карбонатлар 
ва бошқаларга катта таъсир кўрсатади. Шунингдек, у ўсимликлардаги қатор 
биокимѐвий ва физиологик функциялари, уларнинг сув ва озиқланиш 
режимлари ва илдиз системалари ҳолатини бузилишига олиб келади. Тузлар 
таъсирида фотосинтез жараѐнлари жадаллиги, ўсимликларнинг нафас олиши 
пасаяди, модда алмашиниши сусаяди, органик моддаларнинг тўпланиши 
камаяди. Тузларнинг ўсимликларга зарарли таъсири уруғ чигит униб чиқиш 
фазасидан кўрина бошлайди. Тупроқ шўрланганлиги юқори даражада 
бўлганда уруғлар униб чиқиши анча даврга кечикади. Уруғ яхши ўсиши 
зарур бўлган намликни ўзлаштира олмайди. Шу боис уруғларнинг униб 
чиқиш энергияси камаяди ѐки уруғ бутунлай униб ўсмайди. Натижада 



Download 9,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   ...   333




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish