Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
240 
файлда графикли объект учун жадвалида маълумот бўлса-ю, объектлар 
жадвалида бундай ѐзув бўлмаса, бу картани тузиш методикасининг 
бузилишини билдиради. Рақамли карталар маълумотларининг аниқ 
концептуал модели учун ахборотларнинг яхлитлигига махсус талаблар 
белгиланади.
Рангли изочизиқлар 
билан рельефни 
ифодалаш 
"Ўлчамли белгилар" 
усулида тузилган карта 
"Нуқталар зичлиги" 
усулида тузилган 
карта 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
241 
Устунли диаграммалар 
усулида тузилган карта 
"Айланали 
диаграммалар"
- картодиаграмма ва 
бошқа усуллар ѐрдамида 
тузилган карта 
 
 
ГИС-приѐмниклари 
 
 
 
 
Назорат саволлари 
1.
Тупроқ хариталари деб нимага айтилади? 
2.
Хариталаш ишлари давлари 
3.
Гат технологиялари нима? 
 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
242 
IV. АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ МАТЕРИАЛЛАРИ. 
1-МАВЗУ. ТУПРОҚ КЕСМАСИНИ ОЛИШ УСУЛЛАРИ (ЧУҚУРЧА, 
ЯРИМ ЧУҚУР, АСОСИЙ ЧУҚУР) 
Тупроқ чуқури ўз вазифасига кўра 3 хил бўлади; 1.Асосий чуқур; 2. Ярим 
чуқур; 3. Чуқурча. 
1.Асосий чуқур тупроқ типларини аниқлаш учун қазилади, у тупроқ 
қалинлигининг ҳаммасини ўз ичига олиши керак. Тупроқ пайдо қилувчи 
жинсларга ва жараѐнига қараб унинг 
чуқурлиги 150 см дан 300 см гача бўлиши 
мумкин (ҳозирги вақтда 10, 15, 20 м, ҳатто 
ундан ҳам ортиқ қазиш кераклигини
проф.А.Расулов аниқлади). Асосий чуқур 
релефга асосан қазилиб, ўсимлиги, она 
жинсига кўра ўзгариши мумкин. 
2.Ярим чуқур асосан тип ва типчаларни 
ажратишда, 
уларнипг 
чегараларини 
аниқлашда 
хизмат 
қилади. 
Унинг 
чуқурлиги 75-150 см бўлади. Агар чуқур 
қазишда ўзгаришлар рўй берса,
жумладан она жинси ѐки бирон бошқа типда тупроқ бўлса, у ҳолда ярим 
чуқур, асосий чуқурга айлантирилиб қазилади. 
3.Чуқурча 25-75 см чуқурликда қазилиб тупроқларнинг тип, 
типчаларини, уларнинг тарқалиш чегараларини аниқлаш учун 
ишлатилади. 
Енг асосий ва муҳим ишлардан бири чуқурчага жой текислашдир. 
Чуқурни шундай жойдан қазиш керакки, у атроф факторларнинг таъсирини 
ўз ичига олсин. 
Чуқурни йўл ѐқасидан, экинлар ва алмашлаб экилган дала чеккасидан, 
жар тепасидан, дўнгдан, эски чуқурдан қазиш ман этилади. 
Агар қиялик жой бўлса, у холда қияликнинг узунлигига қараб асосий 
чуқур ва ярим чуқур қазилади. Бунда қияликнинг юқори, ўрта ва этак 
қисмидан қазишга тўғри келади. 
Агар текисликда микрорелеф кўтарилган ѐки пасайган бўлса, у 
ҳолда ҳар иккаласидан асосий чуқур қазилади. 
Далада чуқур қазиш учун ҳамма талабга жавоб берадиган жой 
танланиб, узунлиги 150-200 см, кенглиги 60-80 см, чуқурлиги 150-300 см 
қилиб тўғри тўртбурчак шаклида қазилади (ер ости суви яқин эрларда эса 
сизот суви чиққунча, эр ости суви чуқур эрларда 3 м ва ундан ортиқ 
қазилади). 
Чуқурнинг қуѐшга қараган девори тик ва силлиқ, унга қарама-қарши 
томони эса зинапоя қилиб қазилади 
Чуқурниинг деворини, албатта қуѐшга қаратиб қазиш керак. Бундай 
чуқурда тупроқ қаватлари бир-биридан. осон ажратилади, шунингдек янги 

---