Тупроқшунослик асослари

Карта тузиш ишлари босқичлари ва технологик жараѐнлар 
Карталар яратиш технологиясининг анъанавий қоғозли усули билан 
бир қаторда кейинги 10-15 йил ичида компютерли - географик ахборот 
тизимларидан фойдаланган технологияси ривожланиб келмоқда.
Карталар яратишнинг ГИС-технологиясини энг кўп тассавур 
этиладиган умумий шакллари қуйидаги кўринишдадир:
1. Дастлабки материалларни тайѐрлаш ва маълумотларни компютер 
хотирасига киритиш:
а) электрон тахеометрлар тўпловчиларидан;
б) ГПС қабулчиларидан;
в) тасвирларни қайта ишлаш тизими орқали;
г) тадқиқот материаллари, мваллиф ѐки карта тузувчиларнинг 
оригиналлари, шунингдек мавжуд картографик материаллардан;
д) дастлабки материалларни сканирлаш ва олинган растрли тасвирни 
бир хил ўлчов бирлигига келтиришлардан иборат.
2. Яратиладиган карта қатламлари ва уларга тегишли жадвалларни 
тузиш ва тахрир қилиш ҳамда маълумотлар базасини тузиш.
3.Объектнинг таснифли, жадвалли ва матнли маълумотларини 
киритиш.
4. Карта учун тасвирлаш усулларини танлаш.
5. Қатламларни устма-уст жойлаш, картанинг мавзули мазмунини 
ишлаб чиқиш ва тахрир қилиш.
6. Картанинг компоновкасини ишлаб чиқиб, унинг нашрли нушасини 
ҳосил қилиш.
7. Картани нашр қилиш.

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
239 
Маълумки, ҳозирги кунда картографияда 11 та тасвирлаш усуллари 
мавжуд:
елгилар усули;
МапИнфо 
дастурида сифатли ранг усулига — "Алоҳида қийматлар" 
"Отделные значения" 
усули; картограммалар усулига — "Қийматлар 
диапазони" 
"Диапазоны значений"
; нуқталар усулига — "Нуқталар зичлиги" 
"Плотност точек"
; белгилар усулига — "Ўлчамли белгилар" 
"Размерные 
символы"; 
изолиниялар усулига — "Юза" 
"Поверхност"
; картодиаграммалар 
усулига — "Устунли ва айланали диаграммалар" 
"Столбчатые и круговые 
диаграммы" 
тўғри келади. Рақамли картанинг таркиби ва ундаги 
объектларни ифодалашнинг мантиқий мувофиқлиги – бу маълумотлар учун 
фойдаланилган мантиқий моделлар ва форматларнинг талабларни 
қаноатлантиришидир. Агар гап маҳсулотни истеъмолчига узатиш ҳақида 
кетаѐтган бўлса, унда бунга маълумотларни алмашишни ҳам киритиш зарур, 
бу кўрсаткич яна маълумотлар яхлит ѐки бир-бирига зид эмаслигини 
билдиради. Бу жуда муҳим кўрсаткич (лекин унга кўп ҳолларда эътибор 
берилмайди), маълумотлар яхлитлиги (бир бутунлиги) хатоликни аниқлайди, 
лекин у кўп ҳолларда сермеҳнат ва машаққатли жараѐн ҳисобланади.
Бу жараѐнда рақамли карта қаноатлантириши керак бўлган умумий 
талабларни санаб чиқамиз:
- рақамли картада бир хил идентификаторли объектлар бўлмаслиги 
керак;
- контурлар, контурли элементлар ва метрик маълумотлар тўплами бир 
хил идентификаторли бўлиши умуман мумкин эмас;
- барча маълумотлар рақамли картанинг бошқа компонентлари билан 
боғлиқ бўлиши керак;
- янги киритилган тузатмалар қабул қилинган моделга зид бўлмаслиги 
керак. Масалан, МГЕ рақамли карта учун барча графикли объектларга 
берилган тузатма объектлар жадвалида келтирилган бўлиши лозим. Агар 
объект тавсифга эга бўлса, графикли объект атрибутлари шу жадвалда 
ѐзилган бўлиши керак. Бошқа томондан атрибутлар жадвалидаги мвайян ѐзув 
фақат биртагина графикли объект билан боғланган бўлиши лозим.
- рангли картада маълумотларнинг барча компонентларига изоҳлар 
келтирилган бўлиши керак. Масалан, МГЕ рақамли картадаги графикли 

---