Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
173 
Бўз тупроқларнинг яна бир умумий ҳоссаларидан бири у ҳам бўлса 
синдириш комплексининг кичик миқдорда бўлиши, (8-16 мг/экв 100 г 
тупроқда) биологик жараѐнлар натижасида Р ва К нинг тўпланиши (0,1-3%) 
ҳамда К нинг кўплиги (0,05-0,2%). 
 
11.2.Бўз 
тупроқлар 
классификацияси. 
Бўз 
тупроқларнинг 
ҳоссалари ва хусусиятлари. 
Юқорида кўрсатилган диагностик белгилар бўз тупроқларга мансуб 
бўлиб, фақат уларнинг типчаларида миқдори хусусиятлари ва ҳоссалари 
камаяди ѐки кўпаяди. Шунинг учун бўз тупроқларнинг диагностик 
белгиларини бир-биридан ажратишда ҳамда уларнинг орасида типчаларини 
бўлишида шўрланиш ва эрозияга чалиниш жараѐнларини ҳам инобатга олиш 
мақсадга муовфиқ бўлади. 
Бўз тупроқлар ўзларининг диагности кўрсаткичларига , бегиларига 
аломатларига қараб 3 та тупроқ типчасига бўлинади: 
1.
Оч бўз тупроқлар, 
2.
Оддий бўз тупроқлар, 
3.
Тўқ бўз тупроқлар. 
Оч бўз тупроқлар зонанинг анча қуруқ минтақасида тарқалган типча 
бўлиб, бўз тупроқлар зонасининг чўл зонаси билан тутушган қуйи қисмида 
одатда днгиз сатхидан 300-400 дан 500-600 м гача бўлган баландликда 
жойлашган. 
Оддий бўз тупроқлар 450-700 м баландликда, тўқ бўз тупроқлар эса 
600-900 м баландликларда ѐки тоғли жигарранг тупроқлар билан 
чегараланган жойларда учрайди. 
Оч бўз тупроқларнинг кесмасини тузилиши қуйидагидан иборат кесма 
№71005, Н.И.Кимберг. ўрта қумоқли лѐсслар ривожланган. Қарши шаҳридан 
25 км шарқда Ҳисор тоғ тизмасининг тоғ олди адир текисликларида кенг 
ривожланган. Ўсимликлари асоан эфимерлардан иборат. 
А1 – 0-5 см, чимли, оч тусли бўз кесакли, структурали, ўрта қумоқли. 
А2 – 5-16 см, бўз кулранг, оч тусли, юқоридаги горизонтга нисбатан 
бироз очиқ рангли, зичланган, ўрта қумоқли, жуда кўп ўсимликларнинг 
илдизлари билан қопланган. 
В1 – 16-55 см, бўз қўнғир, зичланмаган, ўрта қумоқли, кам карбонатли. 
Карбонатлар мвайда доғлар ьшаклида учрайди. 
В2 – 55-87 см, оч тусли, қўнғир, жуда майин ғовакли, чангли енгил 
қумоқли, лѐсс. 165 см чуқурликда қаттиқ жипслашган гипс доғлари учрайди. 
Оч бўз тупроқлар гумуснинг камлиги сабали унинг морфологик 
генетик горизонтлари унча ѐриқ ифодаланмаган. Хлорид кислота таъсирида 
ҳамма горизонтлар шиддатли қайнайди. Хашоратлар ва турли жониворлар 
инларининг бўлиши ривожланиши ва тарқалиши бу тупроқлар учун 
характерлидир. 
Оддий бўз тупроқлар Ўзбекистоннинг тоғли ҳудудларида 300-500 м 
денгиз сатхидан баландликларда ривожланган. Ўсимликлари эфимерлар ва 

---