Тупроқшунослик асослари

Таянч иборалар: 
тупроқ ҳавоси, ҳаво режими, ҳаво хоссалари, 
тупроқнинг нафас олиши, карилляр, нокапилляр, аэрация, миграция, 
атмосфера

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
112 
Ғовакликлардаги ҳаво, тупроқ аэрациясида алоҳида аҳамиятга эга. Қумоқ ва 
соз тупроқлар намланганда, ундаги сув эркин ҳавонинг тупроқ 
бушлиқларидаги яхлитлигини бўзади. Бундай ҳаво сиқилган ҳаво дейилади 
ва бу ҳавонинг аэрация учун аҳамияти жуда кам. 
А д с о р б и р л а н г а н т у п р о қ ҳ а в о с и - тупроқ қаттиқ қисми 
юзасида ютилган газлардан иборат. Оғир механик таркибли ва гумусга бой 
тупроқларда газлар адсорбцияси юқори бўлади. Газлар, молекўлаларининг 
тўзилишига кура тупроқда қуйидаги тартибда адсорбирланади: N
2
< O
2
< CO
2
< NH
3 
Э р и г а н ш а к л д а г и т у п р о қ ҳ а в о с и - тупроқ сувида эриган 
газлар ҳисобланади. Аммиак, водород сульфиди ва карбонат ангидриди сувда 
яхши эрийди. Кислороднинг эрувчанлиги унча юқори эмас. Сувда эриган 
газлар юқори активликка эга. Тупроқ эритмаси СО
2
билан туйинганда 
карбонатлар, гипс ва бошқа минерал бирикмаларнинг эрувчанлиги ошади. 
Эриган кислород ҳисобига тупроқ эритмасининг оксидлаш хусусияти 
сақланиб туради. Тупроқнинг ҳарорати ва ундаги кимѐвий жараѐнларнинг 
фаоллигига кура тупроқ эритмасидаги кислород миқдори О дан 14 мг\л гача 
ўзгариб туради. Тупроқ эритмасининг кислород билан энг кўп туйинган 
даври (6-14 мг\л) эрта баҳор ҳисобланади. Бунинг сабаби, кислородга бой 
бўлган намнинг тупроқда кўп бўлиши ва бу вақтда ҳали биологик 
жараѐнларнинг активлиги пастлигидир. Ўсимликлар илдиз системаларининг 
кислородга бўлган талаби, доим аэрацияланиб турувчи эркин тупроқ хавоси 
билан таъминланади. 
8.2. Тупроқ ҳавосининг таркиби. О