Tuproqlar geografiyasi

to ‘q qizil о ‘rmon tropik tuproqlar
ham 
uchraydi. Ular unchalik katta maydonlami egailamagan bo‘lsa-da, 
odatda margalit yoki ferralit - margalit (lotincha 
„margo” -
mergel) tuproqlar deb ataladi. Daryo vodiylari (Amazonka, Kongo 
va boshqa daryoiar havzalarida) va keng pastqamliklarda gleyli, 
allyuvial va botqoq tuproqlar ham tarqalgan.
6.3. Tropik kserofit - o‘rmon va savanna oblasti
Maydoni jihatdan avvalgi tuproq oblastidan kichikroq hududni 
egallaydi. Asosan sharqiy Yarimsharda tarqalgan boiib, Kongo 
daryo havzasidagi tropik nam о‘rmon oblasti atroflarini, Hindiston 
yarim orolining g‘arbiy qismlarini, Avstraliyaning shimolida 
yuqoridagi oblast bilan ch o i o‘rtasidagi hududlami ocz ichiga oladi,
G‘arbiy yarim sharda bu oblast Antil orollarida, Venesuelada, 
San-Fransisko daryo havzasida, Braziliya va Paragvayning shimoli- 
sharq va janubi-g‘arbida hamda Andning tog4oldi hududlarida 
tarqalgan. Mazkur tuproq oblastida ikkita tuproq zonasi ajratiladi:
1) kserofit o‘rmonlaming jigarrang qizil tuproqlari; 2) quruq 
savannalarning qizil qo‘ng‘ir tuproqlari.
Jigarrang
- 
qizil tuproqlar
qurg‘oqchil mavsum 6 oy atrofida 
davom etadigan, yog4in 1000 mm atrofida yog4adigan qurg4oqchil 
tropik siyrak o4rmonlar va butalar ostida paydo boiadi. Jigarrang -
qizil tuproqlaming mineral qismi asosan kaolinit guruhidagi 
minerallar ustuvor boigan ferralit tarkibdan iborat boiadi. Tuproq 
gumus qatlamining qalinligi 25-30 sm, gumus miqdori esa 3-4 %, 
tuproq muhiti ishqorli (pH 5-6), mexanik tarkibi ancha og‘ir12.
Qizil - q o ‘n g‘ir tuproqlar
(quruq savanna) qurg4oqchil mav­
sum 6 oy va undan ko4p davom etadigan, yog4 in miqdori biroz kam 
(300-1000 mm) boigan maydonlarda shakllanadi. Bunda daraxtlar 
bargini to'kadi, o‘tsimon o‘simliklar quriydi, tuproq yuzasida 
o‘simlik qoldiqlarining tezkor minerallashish jarayoni sodir boiadi.
12 Krasilnikov, P., Carre, F. & M ontanarella, L. (eds.) Soil geography and geostatistics. Europeaii Com munities, 2008.
102

---

Quruq savannalarda alohida, odatda ancha yirik daraxtlar (baobab 
va b.) o‘t bilan qoplangan yuzadan baland ko‘tarilib turadi. Bu 
daraxtlarning ildiz tizimlari haddan tashqari keng rivojlangan va 
baquwat. Ular daraxtlarni yilning qurg‘oqchil davrdan saqlashni 
ta’minlaydi. Yozgi namgarchilik davrda, qaysiki yillik yog‘inning 
75 % dan ortig‘i yoqqanda quruq savanna yashillikka burkanadi, o‘t 
o‘simliklarining balandligi 1 m ga yetadi. Tuproq gumus qatlami- 
ning qalinligi 20-25 sm, gumus miqdori esa 1 % atrofida, tuproq 
eritmasi kuchsiz ishqorli.
Jigarrang qizil va qizil qo‘ng‘ir tuproqlar orasida qora 
subtropik tuproqlaming analogi boim ish