Tuproqlar geografiyasi

IV BOB. SUBBOREAL MINTAQA TUPROQLARI
GEOGRAFIYASI
4.1. Subboreal mintaqaning tabiiy - iqlimiy sharoiti va tuproq
oblastlari
Subboreal tuproq - bioiqlim mintaqasi boreal mintaqaga 
nisbatan kichikroq hududni egallagan bo‘lib, uning hissasiga Yer 
shari tuproq qoplamining 16 % i to‘g‘ri keladi. Subboreal mintaqa 
asosan Shimoliy yarim sharda - Yevrosiyo va Shimoliy Amerikada 
keng tarqalgan, Janubiy yarim sharda - Argentinaning janubiy 
hududlari va Yangi Zelandiyada unchalik katta boimagan hudud- 
larni qamragan. Mintaqaning 1/3 qismi tog4 liklar bilan band. Subbo­
real mintaqa boreal mintaqaga qaraganda issiqlik bilan yaxshi 
ta’minlangan va namlik bo‘yicha keskin farqlanadi, mintaqaning 1/3 
qismining namligi yetarli bo‘lsa-da, 2/3 qismi arid va semiarid 
hududlardan iborat. Mintaqada 10° dan yuqori harorat yigindtsi 
2200-4000°, vegetatsiya davri 130 kundan 210 kungacha davom 
etadi. Qishda tuproq ayrim okean sohillari hududlarini hisobga 
olmaganda 4-5 oy muzlaydi. Tuproq hosil boiishi sial karbonatli va 
karbonatsiz nurash po4stida yuz beradi. Tuproqlaming tarqalishida 
Yevrosiyoning ichki tekisliklarida kenglik va Shimoliy va Janubiy 
Amerikada meridional yo4nalish yaxshi namoyon boiadi. Okean 
sohillaridan materiklaming ichkarisi tomon iqlimdagi qurg4oqchi- 
likning orta borishi bilan o4ta nam landshaftlar qurg‘oqchil land- 
shaftlar bilan almashinishi ro‘y berib, tuproq fatsialarining kelib 
chiqishiga sabab boiadi. Shu tufayli mintaqada: 1) qo‘ng‘ir tuproqli 
nam o 4rmon; 2) qora va kashtan tuproqli o‘rmon - dasht hamda 
clasht; 3) och kashtan, qo4ng‘ir chala cho‘l va sur - qo4ng4ir ch o i 
tu p ro q
oblastlari ajratiladi.
84

---

Oblast deyarli barcha mintaqalarning okean bo‘yi hududlarida 
tarqalgan bo‘lib, tuproq qoplamida qo‘ng‘ir tuproqlar ustuvorlikka 
ega. Oblast ayniqsa, G‘arbiy va Markaziy Yevropada katta 
hududlami egallab, Rossiya va unga tutash davlatlaming sharqiy 
hududlarigacha kirib borgan (Karpat, Qrim va Kavkazning tog‘oldi 
va to g ii oikalari). Sharqda Yevrosiyoning okean bo‘yi qismlarida: 
Koreya yarim orolining salmoqli qismi, Yaponiyaning shimoliy 
orollari, Xitoyning shimoli-sharqi, Rossiyada - Uzoq Sharqning 
keng maydonlarini egallaydi.
Tuproqning ichki nurash jarayonlariga mos keluvchi yuqori 
namgarchil m oiadil iliq iqlim, o‘rmon ostidagi ko‘p miqdordagi 
opad mahsulotlar bilan bogiiq jadal biologik aylanma harakat, 
qurum va azot elementlariga boyligi