Tuproqlar geografiyasi

qizil va sariq tuproqlar
asosiy o‘rinni egal- 
lasa-da, Janubiy yarim shaming nisbatan namgarchilik kam boigan 
(800-1000 mm) hududlarida 
qizg ‘ish qora tuproqlar
ham tarqalgan.
Qizil va sariq tuproqlar tarqalgan hududlarda asosan 
avgitporfiritli tub jinslar ko‘p tarqalgan. Bular yuzasida qizil tusli 
elyuviy, delyuviy, prolyuviy va allyuviy yotqiziqlari to‘plangan 
boiadi. Tahlillar ona jins tarkibida temir oksidlari ko‘p va 
kaolinitlar yo‘qligini ko‘rsatadi (Bahodirov, Rasulov, 1975, 309-b.).
Qizil tuproqlar asosan andezitli otqindi jinslaming ferrolitli 
nurash po‘stlari va ulaming qayta yotqizilishidan shakllanadi.
Sariq tuproqlar esa asosan parchalanishi qadimgi dengiz terra- 
salari va ularga tutashgan tog4 yonbagirlarida elyuvial loyli slanets 
va loylarda shakllangan. Ularning qizil tuproqlardan asosiy farqi 
ferralitning kamligi hamda cho‘kindi jinslarda paydo boiishdir.
Qizil va sariq tuproqlar uchun suv bilan yuvilish tartibi va 
kislotali reaksiya xarakterlidir. Ulaming ustki qatlamida gumus
95

---

miqdori uncha ko‘p emas hamda qatlam unchalik qalin bo‘lmaydi. 
Qizg‘ish qora tuproqlaming gumus qatlami qalin (50-60 sm), gumus 
miqdori esa 10 % va undan ham ortadi. Bu tuproqlar asosan sernam 
iqlimli o‘rmonlarda paydo bo‘lgan.
Janubiy Amerika 
qizil tuproqlari
igna bargli va igna bargli 
aralash o‘rmonlar ostini egallagan, qizg‘ish qora tuproqlar esa ba- 
land bo‘yli o‘t o‘simliklari bilan band bo‘lgan subtropik pampalarda 
shakllangan.
Avstraliyaning ushbu oblasti uchun to g ii relyef xarakterli va 
tuproq qoplamida 
sariq
va 
sarg ‘ish - qo ‘ng (ir
tuproqlar ustuvor.
5.3. Subtropik kserofit - o‘rmon va buta - dasht oblasti
Mazkur oblast hamma materiklarda tarqalgan bo‘lib, 0 ‘rta 
dengiz bo‘yi, Kichik Osiyo, Kavkazortining markaziy qismlari, 
Janubiy va Sharqiy Osiyo (Hindiston, Pokiston, Myanma, Xitoyning 
juda katta maydonlari), Shimoliy Amerika (Texas, Nyu-Meksika, 
Arizona, Kalifomiya shtatlari), Avstraliya, Janubiy Afrika (Kalaxari 
cho‘lining janubi) va Janubiy Amerikani o‘z ichiga oladi. Ularning 
barchasi murakkab relyef tuzilishiga ega bo‘lib, tog‘ tizmalari, yassi 
tog‘liklar, plato va tog‘ oralig‘i botiqlarining almashinib kelishi 
xarakterli. Shu bois katta hududlarda gorizontal tuproq zonalari 
namoyon bo‘lmay, tog‘ balandlik mintaqalari hukmronligi yaqqol 
ifodalangan. Tuproq qoplamida jigarrang va sur jigarrang tuproqlar 
keng tarqalgan. U yoki bu guruh tuproqlari orasida o‘ziga xos qora 
subtropik tuproqlar ham muhim o‘rin tutadi.